Σάββατο 25 Ιουνίου 2011

Η μεταρρύθμιση των Πανεπιστημίων




Η αγωνία των μαθητών/τριων της Γ΄ Λυκείου και των οικογενειών τους πήρε τέλος με την ανακοίνωση της βαθμολογίας των πανελλαδικών εξετάσεων. Μια διαδρομή κόπων και οικονομικής αφαίμαξης συνεχίζεται σε ένα αβέβαιο μέλλον…
Αναλυτές και ειδικοί θα σταθούν και πάλι στο κατά πόσο οι βάσεις θα πέσουν και ποιο το μέλλον της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
H ανάγκη για αλλαγές στο χώρο της Παιδείας και η σημασία τους για την πρόοδο μιας κοινωνίας δεν είναι κάτι καινούριο. Πολλές φορές χρησιμοποιήθηκε η λέξη μεταρρύθμιση από Υπουργούς Παιδείας στη χώρα μας. Εκείνο το οποίο πλασάρεται τα τελευταία χρόνια είναι πως η Ανώτατη Εκπαίδευση για λόγους εθνικής και ατομικής ευημερίας πρέπει να προχωρήσει σε αλλαγές και μεταρρυθμίσεις. Η κοινωνία αναγνωρίζει πως η τριτοβάθμια εκπαίδευση πάσχει και νοσεί. Φταίει η χαμηλή χρηματοδότηση; Ή μήπως οι λανθασμένοι χειρισμοί στη δημιουργία πανεπιστημιακών σχολών για την οικονομική στήριξη τοπικών κοινωνιών; Φταίει το ανθρώπινο δυναμικό, καθηγητές και φοιτητές; Ή το καθεστώς διοίκησης και μη αξιολόγησης των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων;
Ακούμε και διαβάζουμε για αλλαγές που θα στοχεύουν στην ανάπτυξη της έρευνας και της καινοτομίας, στην ανταγωνιστικότητα, στην ενθάρρυνση διδασκαλίας και μάθησης περισσότερο ευέλικτης και ανοικτής στην αγορά εργασίας με την αξιοποίηση του δυναμικού των νέων τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας. Σε τελική ανάλυση να έχουμε πτυχία που θα συνδέονται με την αγορά εργασίας. Αλλαγές που θα οδηγούν σε μια ποιοτική Παιδεία όπου το κάθε ευρώ που δίνει ο φορολογούμενος θα πιάνει τόπο.
Εξαγγελίες πολιτικών που χαϊδεύουν τα αυτιά των πολιτών. Αλλαγές που δεν είναι ξεκομμένες από την πιστή εφαρμογή της ευρωπαϊκής και της διεθνικής πολιτικής για τη νεοφιλελεύθερη μεταρρύθμιση των Πανεπιστημίων, όπως αυτή διαφαίνεται από τη θέσπιση της «διαδικασίας Μπολόνια» και της «στρατηγικής της Λισσαβόνας».
Αλλά ας δούμε ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης των Πανεπιστημίων.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση από δημόσιο αγαθό που οδηγεί και συμβάλει στην παραγωγή μορφωμένων πολιτών, ελεύθερων πνευμάτων, ατόμων με κριτική σκέψη, περνά στην θεώρηση, πως η ανώτατη εκπαίδευση είναι ατομική και οικονομική επένδυση για το μέλλον.
Τα πανεπιστήμια από χώροι κριτικής αναζήτησης και αυτόνομης μάθησης θα μετατραπούν σε διεθνείς επιχειρηματικούς ομίλους που λειτουργούν σε μια ανταγωνιστική παγκόσμια οικονομία της γνώσης. Εγκαταλείπουν τη θεολογική και ουμανιστική τους κληρονομιά και παραδίδονται στην αυθεντία της επιχειρησιακής λογικής και του λαϊκισμού της αγοράς.
Τα πανεπιστήμια ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της αγοράς τόσο στο ανθρώπινο δυναμικό, όσο και στο ερευνητικό πεδίο. Προσφέρουν απόφοιτους με υψηλά τεχνολογικά και διοικητικά προσόντα αλλά η μεγαλύτερη μάζα πτυχιούχων διαθέτει δεξιότητες και όχι κριτική σκέψη και γνώσεις, ώστε να απασχολείται στις ευέλικτες-ελαστικές σχέσεις εργασίας. Ως προς το ερευνητικό πεδίο, αυτό να συνδέεται άμεσα με εφαρμοσμένες τεχνικές που έχουν οικονομικό όφελος. Επομένως γρήγορα η έρευνα σε ανθρωπιστικά πεδία θα χαρακτηρίζεται περιττή πολυτέλεια.
Κεντρικό ρόλο στην ευρωπαϊκή πολιτική. έχει η αξιολόγηση των ιδρυμάτων, φοιτητών και διδασκόντων, με μετρήσιμα, ποσοτικά κυρίως δεδομένα. Για να εξασφαλιστεί η «αποδοτικότητα» των εκπαιδευτικών υπηρεσιών, τα πανεπιστήμια άρχισαν να λειτουργούν σαν επιχειρήσεις: με το σύνθημα «κάνετε περισσότερα με λιγότερα».
Φυσικά οι αλλαγές που επιδιώκονται στην τριτοβάθμια δεν είναι ξεκομμένες από τις αλλαγές που έχουν επιτευχτεί στην Α/θμια και Β/θμια Εκπαίδευση. Αναγνωρίζω μία συνέχεια που έχει αρχίσει εδώ και μερικά χρόνια με τη γυμνασιοποίηση του δημοτικού (πολλά γνωστικά αντικείμενα και διάσπαση της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης) και επιμονή του συστήματος στην καλλιέργεια δεξιοτήτων.
Η εθνογραφική έρευνα του Chris Shore στο Πανεπιστήμιο Auckland της Νέας Ζηλανδίας αναδεικνύει το προφίλ του ευρωπαϊκού πανεπιστημίου που οραματίζονται οι πολιτικές ηγεσίες των Ευρωπαϊκών χωρών.
Το Πανεπιστήμιο έχει μετατρέψει τα πνευματικά του δικαιώματα σε εμπορεύσιμο προϊόν, κάθε δολάριο που παράγεται από την πανεπιστημιακή έρευνα δημιουργεί αξία επτά δολαρίων για την οικονομία της περιφέρειας. Τα ανώτερα διοικητικά στελέχη του Πανεπιστημίου πράττουν στη λογική του εμπορικού συμφέροντος και της επιχειρηματικής απόδοσης. Οι μάνατζερ διεκδικούν ρόλο ταύτισης με το ίδιο το πανεπιστήμιο εξορίζοντας διδακτικό προσωπικό και φοιτητές Η αναζήτηση της αμερόληπτης ανιδιοτελούς αλήθειας αντικαταστάθηκε από το όραμα της πολιτικο-οικονομικής προστιθέμενης αξίας.
Η πανεπιστημιακή έρευνα είναι προσαρμοσμένη στην αγορά και αντιμετωπίζεται ως πηγή εσόδων και όχι συνδεδεμένη με την πορεία και την εξέλιξη της επιστήμης.
Ως μια επιχείρηση που βασίζεται σε οικονομικούς ισολογισμούς επιδιώκει την αύξηση των μεταπτυχιακών φοιτητών και εύρεση άλλων πηγών για χρηματοδότηση. Ο κύριος ρόλος του Πανεπιστημίου είναι η συμβολή του στη μεγιστοποίηση του πλούτου και στον περιορισμό των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ρίσκων.
Οι ακαδημαϊκές υποκειμενικότητες μεταβάλλονται σε εμπειρογνώμονες και αναδόχους έργων.
Ποτέ δεν είναι αργά πίσω από τις ξελογιάστρες λέξεις της μεταρρύθμισης, της κινητικότητας, της επαγγελματικής αποκατάστασης, της καινοτομίας, των ίσων ευκαιριών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να δούμε, πως η επιχειρούμενη μεταρρύθμιση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διέπεται από ένα σχέδιο που όλα μετρώνται με οικονομικούς όρους και σχέσεις.
Το αξίζουμε; Το θέλουμε; Οραματιζόμαστε ένα αύριο δέσμιο του αχαλίνωτου κέρδους και αποψιλωμένο από πανανθρώπινες αξίες; Η απόφαση για το μέλλον της Εκπαίδευσης είναι υπόθεση όλων μας.
Βιβλιογραφία:
Chris Shore, “Beyond the multiversity: neoliberalism and the rise of the schizophrenic university”, Social Anthropology 18/1 (2010), s. 15-29, ελλ. Μετφ. Πέρα από το πολλαπλο-επιστήμιο: O νεοφιλελευθερισμός και η ανάδυση του σχιζοφρενικού πανεπιστήμιου
Αθανασίου Αθηνά, Η κριτική την εποχή της κρίσης ή η απαξίωση των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών, Ομιλία σε ημερίδα του περ. ΙΣΤΟΡΕΙΝ, 13.11.2010
Βαν Μπούσχοτεν, Ποια κοινωνία της γνώσης; Η διπλή κρίση και οι γεωπολιτικές αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ομιλία σε ημερίδα του περ. ΙΣΤΟΡΕΙΝ, 13.11.2010
Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ταχυδρόμος», στις 23 Ιουνίου 2011

Δεν υπάρχουν σχόλια: