Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου 2008

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ


ΜΕ ΥΓΕΙΑ, ΧΑΡΑ & ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψιλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ' άγιο θρόνο.

Αρχή που βγήκεν ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει।

΄Αγιος Βασίλης έρχεται
άρχοντες τον κατέχετε
από την Καισαρεία
είσαι αρχόντισσα κυρία

Βαστάει εικόνα και χαρτί,
με το Χριστό το λυτρωτή
χαρτί και καλαμάρι,
δες και με το παληκάρι.

Καλή χρονιά σε όλους με υγεία και χαρά. Οι ευχές που όλοι παίρνουμε τούτες τις μέρες να "πιάσουν" και να διαβούμε το 2009 με καλύτερο βηματισμό που θα οδηγεί στην εκπλήρωση των στόχων μας. Ειρήνη στον κόσμο, ειρήνη στις καρδιές μας.

Δευτέρα 22 Δεκεμβρίου 2008

Μέρες γιορτινές στη Μακρινίτσα…Στα χρόνια του παππού και της γιαγιάς

Τα Χριστούγεννα σε λίγες μέρες φτάνουν. Τα αρχοντόσπιτα, τα νοικοκυρόσπιτα μα και τα απλά φτωχά σπίτια του χωριού αστράφτουν από την πάστρα. Κάτω στρώθηκαν οι κουρελούδες και τα κιλίμια. Τα κρεβάτια σκεπάστηκαν με μπατανίες και καρπέτες.
Το κατώι μοσχοβολάει. Μήλα μέσα σε δίχτυα κρεμασμένα από τις περαστές και κυδώνια μέσα σε πανέρια. Οι κουραμπιέδες, τα φοινίκια και οι μπακλαβάδες περιμένουν για να γλυκάνουν μικρούς και μεγάλους.
Η αρχόντισσα του σπιτιού, η κυρα –Αριστέα, ξύπνησε χαράματα। Είναι παραμονή Χριστουγέννων. Σήμερα θα σφαχτούν οι κότες και θα ετοιμαστούν τα λογής- λογής φαγητά.

«Δόμ’ κυρά τ’ αυγό, να σι σφάξου του μπιτνό,
δόμ’ μανιά τη γκλούρα, να μη σι τσούξου μι τη λούρα»,
λένε τα παιδιά της γειτονιάς που ήρθαν να βοηθήσουν κι αυτά στο σφάξιμο του πετεινού, που μετά θα γίνει σούπα για το γιορτινό τραπέζι। Μ’ ένα αυγό ή μια μικρή κουλούρα η κυρά θα φιλέψει τα παιδιά για το κόπο τους.
Ανήμερα Χριστούγεννα θα φιλέψει με μια αυγοκουλούρα τα εγγόνια της μα και κάθε παιδί που θα περάσει απ’ τ’ αρχοντικό της για να της ευχηθεί. Πρέπει να βιαστεί, έχει να ζυμώσει μπόλικες αυγοκουλούρες. Παίρνει ένα αυγό σφιχτά βρασμένο κι αφού το καθαρίσει, μέσα σε ζυμάρι το τυλίγει. Με τα χέρια της το πλάθει και σαν πουλί το φτιάνει. Βάζει μάτια, μύτη και ποδάρια και με πούπουλα από τη σφαγμένη κότα την κουλούρα στολίζει. Έπειτα σε ξεπυρωμένο φούρνο για λίγο την ψήνει, ίσαμε το ζυμάρι να ροδίσει.
Με το θάμπωμα της μέρας και σαν όλες οι δουλειές τελειώνουν, στο χειμωνιάτικο δίπλα στο τζάκι, η φαμίλια προσμένει να ακούσει και φέτος από παιδικές φωνές τα κάλαντα των Χριστουγέννων:
«Χριστούγεννα, πρωτούγεννα,
πρώτη γιορτή του χρόνου,
για βγέτε, ιδέτε, μάθετε,
όπου Χριστός γεννιέται…»
Η καμπάνα της Παναγίας θα σημάνει τη μεγάλη γιορτή. Ντυμένοι στα καλά τους όλοι, μικροί μεγάλοι θα έρθουν να λειτουργηθούν. Σαν απολύσει η εκκλησία, νύχτα θα ‘ναι ακόμα, στο γιορτινό τραπέζι όλη η οικογένεια θα γευτεί τις λιχουδιές που η κυρά –Αριστέα με τις κόρες και τις ψυχοκόρες της ετοίμασε. Μοσχομυρίζουν τα χριστόψωμα, αχνίζει η κοτόσουπα και η τηγανιά με το χοιρινό σου σπα τη μύτη. Στο τραπέζι και το φρούτο από το περιβόλι, το λαχανικό από τον μπαξέ και το κόκκινο κρασί από το αμπέλι. Όλα τα αγαθά του μόχθου, ευλογημένοι της γης καρποί.
Όλα καλά και άγια τούτες τις χρονιάρες μέρες εκτός από τους απρόσκλητους μουσαφίρηδες που κάθε χρόνο παραμονή Χριστουγέννων έρχονται για να αναστατώσουν το χωριό. Πλάσματα κακομούτσουνα με κουνελίσια μάτια, με μακριά ουρά και βρώμικα νύχια τριγυρίζουν σβέλτα καρτερώντας να τρυπώσουν στα κονάκια για να μαγαρίσουν τα φαγώσιμα. Τα καλικαντζάρια προσπαθούν μα και οι άνθρωποι γνωρίζουν πώς να προφυλαχθούν. Εκείνα πασχίζουνε να μπουν απ’ τις καμινάδες των τζακιών μα η φωτιά που καίει μέρα νύχτα τούτες τις μέρες, φράζει το δρόμο στα ξωτικά. Κάθε βράδυ η κυρ ’-Αριστέα, όπως και κάθε άλλη κυρά της Μακρινίτσας , θα λιβανίσει το σπιτικό της. Έτσι λοιπόν με το θυμίαμα, τη φωτιά και με ξόρκια πολλά διώχνουνε τα δαιμονικά.
Οι γιορτινές μέρες κυλούν ευχάριστα με τη λαχτάρα όλων να έχουν μια καλύτερη τύχη με τον καινούριο χρόνο.
Παραμονή της Πρωτοχρονιάς θα ζυμωθεί η βασιλόπιτα, όπου μέσα θα μπει ο παράς και μικρά τσακνάκια από ελιά, πουρνάρι, κλήμα κι άχυρο. Η βασιλιάτικη κουλούρια θα στολιστεί με αμύγδαλα και καρύδια καθώς και με κεντίδια που θα γίνουν με το πιρούνι. Η αρχόντισσα Τοπάλη στολίζει κάθε χρόνο τη βασιλόπιτά της μ’ ένα δικέφαλο αετό στη μέση. Πώς το καταφέρνει; Πολύ εύκολα, έχει μια ξύλινη σφραγίδα σαν αυτή της λειτουργιάς.
Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς η κρήνη με τα λιοντάρια στο παζάρι, η κρήνη του Μπάτα, του Πολύζου, του Τσούκα, του Γιαρέντη, της Μεταμόρφωσης, της Αγίας Τριάδας, το Βρυσούλι κι όλες οι άλλες κοινοτικές βρύσες θα στολιστούν απ’ τα φιλέματα των κοριτσιών, που είναι γλυκίσματα και σπόροι. Είναι η σειρά των ανθρώπων να προσφέρουν κάτι στην κρήνη, που κάθε μέρα τους δίνει το μεγάλο της δώρο, το νερό.
Χαράματα Πρωτοχρονιάς οι κοπέλες θα έρθουν με τα γκιούμια τους να πάρουν το πρώτο νερό, το αμίλητο και μ’ αυτό θα ραντίσουν το σπιτικό τους λέγοντας την ευχή:

«Όπους τρέχ(ει) του νιρό
να τρέχ(ει) κι του βιο
στου σπίτ’ κι στου χουριό»
Το μεσημέρι στο τραπέζι ο κύρης θα κόψει τη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι θα ‘ναι του Χριστού ή του Αγίου, το δεύτερο του σπιτιού, μετά το δικό του, της κυράς του…και πάει λέγοντας. Ο καθένας περιμένει τη σειρά του. Μετά η αγωνία για το ποιοι φέτος θα ‘ναι οι τυχεροί. Θα έχει τη διαχείριση των χρημάτων αυτός που θα βρει τον παρά. Σ’ εκείνον που θα πέσει το ξυλαράκι της ελιάς θα ‘χει καλό μαξούλι. Εκείνος που θα βρει το άχυρο θα έχει μεγάλη σοδειά στα σιτηρά. Το πουρνάρι θα δείξει αυτόν που τα κοπάδια του θα του δώσουν μπόλικο γάλα, μαλλί και κρέας. Τυχερός είναι κι αυτός που θα βρει το τσακνάκι απ’ τ’ αμπέλι, θα έχει καλό τρύγο και καλό κρασί.
Το δωδεκαήμερο κλείνει με τη γιορτή των Φώτων. Τη μέρα τούτη φωτίζονται κι αγιάζονται τα πάντα. Τα καλικαντζάρια γυρίζουν στα σπλάχνα της γης. Εκεί θα περιμένουν τα άλλα Χριστούγεννα για να ξανάρθουν και πάλι πάνω στη γη…
Χρόνια πολλά και του χρόνου με υγεία.

Μέλημα μας πέρα από την καταγραφή και την παρουσίαση παραδοσιακών εθίμων, πρέπει να είναι η εξέταση της δυναμικής και της λειτουργία των εθίμων μέσα σε συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, καθώς και τα μηνύματα που δίνουν στο σήμερα.
Μελετώντας τα παραπάνω έθιμα το πρώτο που διαπιστώνουμε είναι αρχή της αλληλοβοήθειας που χαρακτήριζε παλαιότερες κοινωνίες. Στις απλές ασχολίες υπήρχε πάντα το χέρι βοήθειας του γείτονα του συγχωριανού π.χ. τα παιδιά βοηθούσαν τις συντοπίτισσες νοικοκυρές στο σφάξιμο του πετεινού, παραμονή Χριστουγέννων.
Η δεύτερη επισήμανση σχετίζεται με το έθιμο «το φίλεμα της βρύσης». Ο λαϊκός άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να προσφέρει τα δικά του δώρα στην κρήνη (μέλι, βούτυρο, καρπούς, νομίσματα). Γνωρίζει καλά πως το δώρο θέλει το αντίδωρο για να υπάρξει συνέχεια στο δούναι και λαβείν μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης. Έτσι λοιπόν εφόσον η βρύση δίνει το δικό της δώρο στον άνθρωπο, το νερό, πρέπει και εκείνος να ανταποδώσει με το δικό του φίλεμα. Μπορεί αυτή η πράξη να φαντάζει παιδαριώδης στις μέρες μας. Αν όμως δούμε πίσω από την επιφάνεια της περιγραφής του εθίμου και των δοξασιών της εποχής, θα ανακαλύψουμε πως η φύση προσωποποιείται και μπαίνει στην ίδια θέση αξίας με τον άνθρωπο. Σήμερα ποια η θέση μας απέναντι στο περιβάλλον; Υπάρχει για να υπηρετεί τις ανάγκες μας;
Η τρίτη επισήμανση σχετίζεται με το τελετουργικό του ραντίσματος του σπιτιού με το αμίλητο νερό και την ευχή όπως τρέχει το νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι και στο χωριό. Το όμοιο φέρνει το όμοιο (ομοιοπαθητική μαγεία), ήταν μια αντίληψη ριζωμένη στη λαϊκή σκέψη. Θα σταθώ όμως στην ευχή που δεν σταματά στο σπίτι, αλλά θέλει και όλο το χωριό να προκόβει. Θεωρώ πως αυτό αποτελεί ένα δείγμα της κοινωνικής συνοχής πέρα από τις ταξικές διαφορές.
Η παράδοση ας αποτελεί έναν γόνιμο διάλογο του χτες με το σήμερα.
Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε:
Κώστας Λιάπης, Ώρες Πηλίου, εκδ. Πύλη, Αθήνα 1985
Κώστας Λιάπης, στο Πήλιο της παράδοσης, εκδ. Πύλη, Αθήνα 1990
Αποστολία Νάνου Σκοτεινώτη, Η Μακρινίτσα του Πηλίου-τόμος Β΄ εκδ. Κοινότητα Μακρινίτσας, Μακρινίτσα 1998

Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου 2008

Από την εφημερίδα... στο ιστολόγιο



Σχολιάζοντας το προσωπικό μου blog

Σαν η μνήμη φέρει στο τώρα εκείνα που η λήθη δε διέγραψε από το προσωπικό μου ημερολόγιο, θα κάνει και μία στάση στο 1984, χρονιά που ξεκινούσα την πορεία μου στο χώρο της εκπαίδευσης.
Θέλησα να κάνω κοινωνούς των ανησυχιών, των προβληματισμών και των σκέψεων μου όχι μόνο τους μαθητές και τις μαθήτριες μου, αλλά και όλους εκείνους που συνθέτουν τον κοινωνικό ιστό. Βήμα λόγου και επικοινωνίας υπήρξε τότε η τοπική εφημερίδα «Σκοπελίτικα Νέα».
Και η συνήθεια συνεχίστηκε και την επόμενη χρονιά στη Σκύρο με τα «Σκυριανά Νέα».
Κι αν αποκτήσεις μια συνήθεια δύσκολα την κόβεις και έτσι ήρθε η σειρά των τοπικών εφημερίδων του Βόλου, ο Ταχυδρόμος και η Θεσσαλία. Η αρθρογραφία μου πέρασε και στο περιοδικό «Ώρες». Σήμερα συνεχίζω αραιά να γράφω στον τοπικό τύπο και στο περιοδικό «Εν Βόλω». Μια τιμητική συμμετοχή στη συντακτική ομάδα του περιοδικού «Μαγνησία» με κρατά σε επαφή με τα τοπικά μέσα ενημέρωσης.
Ιούνιο του 2008 αποφασίζω να δημιουργήσω το δικό μου blog.
Η δύναμη των ιστολογίων δίνει μια νέα ώθηση και δυναμική στην επικοινωνία. Τώρα παύει η αγωνία αν το άρθρο σου θα δημοσιευτεί. Τα διαμεσολαβούντα φίλτρα, ιδιοκτήτης, συντάκτης, επιμελητής ύλης, καταργούνται. Αναρτάς στο blog τις σκέψεις σου, τους προβληματισμούς, τους σχολιασμούς σου χωρίς την εποπτεία των άλλων.
Και περιμένεις να δεις κάποιο σχόλιο για τα γραφόμενα σου, που γίνεται σύνδεσμος επικοινωνίας με τον αναγνώστη, κάτι που δεν έχεις όταν αρθρογραφείς στην εφημερίδα.
Σύμφωνα με τον Σ. Χατζησαββίδη («Ελληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος», 1999, σ. 33), ο δημοσιογραφικός είναι «δημόσιος λόγος», είναι «πληροφοριακός, συχνά ιδεολογικά φορτισμένος, πειθαναγκαστικός, σπάνια επιστημονικός και πιο σπάνια λογοτεχνικός, αποφεύγει την πολυσημία, είναι ακριβολόγος, σαφής, σύντομος, υπακούει στους κανόνες της κοινωνικά αποδεκτής μορφής της γλώσσας, η δε δομή του δημοσιογραφικού κειμένου είναι προσανατολισμένη προς την αποτελεσματική πρόσληψή του από το δέκτη».
Ο λόγος ενός ιστολογίου μπορεί να είναι επιστημονικός, λογοτεχνικός, ανατρεπτικός και να τον χαρακτηρίζει η πολυσημία. Γενικά ένα ιστολόγιο μπορεί να γίνει εναλλακτικό μέσο πληροφόρησης.
Δεχόμαστε τη φύση των blogs, που είναι η άμεση κριτική, η τσουχτερή γλώσσα, η αμφισβήτηση της αυθεντίας. VasilikiZ -http://newmediaconference.blogspot.com/
Φυσικά δε θα πρέπει να ξεχνούμε πως και τα ιστολόγια διέπονται από κανόνες, που αν τους παραβείς κινδυνεύεις να διαγραφείς. Την αγωνία αυτή έζησα πρόσφατα όταν ειδοποιήθηκα πως το ιστολόγιο μου « έχει επισημανθεί ως ιστολόγιο με πιθανώς ανεπιθύμητο περιεχόμενο… Για τον εντοπισμό του ανεπιθύμητου περιεχομένου, χρησιμοποιούμε έναν αυτοματοποιημένο ταξινομητή. Ο αυτόματος εντοπισμός ανεπιθύμητου περιεχομένου είναι εγγενώς ασαφής και ενδέχεται κάποιες φορές να επισημανθούν κατά λάθος ιστολόγια σαν το δικό σας
Κι όλα πήγαν καλά μιας και η θεματολογία του ιστολογίου μου: Περιβάλλον, Εκπαίδευση, Πολιτισμός και Κοινωνική Ανθρωπολογία, δε μπορεί να παραπέμπει σε «ακατάλληλη» ζώνη ενημέρωσης και επικοινωνίας.
Οι αναρτήσεις μου αποτελούν είτε εργασίες στο μάθημα «Ανθρωπολογία των Ηλεκτρονικών Μέσων (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-Τμήμα ΙΑΚΑ, ακαδημαϊκό έτος 2008-09) είτε μέρος εισηγήσεων μου σε σεμινάρια και συνέδρια.
Μέσα από το ιστολόγιο μου προβάλλονται: α) το Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας, ως ο χώρος δουλειάς μου, β) η Κοινότητα Μακρινίτσας, είμαι συνεργάτης της σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, γ) το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, ως μέλος του Σωματείου Φίλοι του Μουσείου, δ) το Τοπικό Μουσείο Μηλεών, ως εμψυχωτής των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων και ε) το Π.Ι.Ο.Π., ως εξωτερικός του συνεργάτης.
Με σύντομο σχολιασμό περνά, μέσα από την προσωπική οπτική γωνία, η επικαιρότητα.
Το ιστολόγιο «Δεν κοστίζει καθόλου, δεν απαιτεί την αγορά κανενός εξοπλισμού ή κάποιου προγράμματος σχεδιασμού. Δεν απαιτεί τίποτα άλλο παρά την όρεξη για αναζήτηση πληροφοριακών διαμαντιών, σε αντίθεση ακόμη και με τη σχεδίαση και τη συντήρηση ενός site που απαιτεί ένα αξιοσημείωτο χρηματικό ποσό (κατοχύρωση ονόματος, χώρο σε server, συντήρηση κ.ά.) και βέβαια ακόμη περισσότερο σε αντίθεση με τα παραδοσιακά μέσα, όπου για να εκπέμψεις μια πληροφορία χρειάζονται τεράστια χρηματικά ποσά.
Το επόμενο συγκριτικό πλεονέκτημα των blogs είναι ο απεριόριστος χώρος και η έκταση που μπορούν να δώσουν σε ένα γεγονός, σε αντίθεση με τον πολύτιμο χρόνο ή χώρο των «παλιών» μέσων. Ο στόχος του είναι η ανάδειξη των έμμεσα ή άμεσα λογοκριμένων ειδήσεων επειδή δε είναι θεαματικές ή δε εναρμονίζονται με τις επιδιώξεις των ιδιοκτητών των μέσων» Θωμάς Σιώμος-www.vardaris.gr
Συνοψίζοντας θεωρώ πως τα ιστολόγια μπορούν να λειτουργήσουν ως βήμα της ελεύθερης σκέψης, δίαυλος άμεσης επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών. Στον ακαδημαϊκό χώρο γίνονται ένα καλό εργαλείο όπου ενεργοποιούν τους φοιτητές, δίνοντας μια νέα διάσταση στη μάθηση, η οποία ξεφεύγει από την καθέδρας και γίνεται βιωματική. Οι συμφοιτητές μου απέδειξαν πως πέρα από τις αναρτήσεις για το σχετικό μάθημα, το ιστολόγιο τους έγινε βήμα για να παρουσιάσουν τις θέσεις τους για γεγονότα της επικαιρότητας μέσα από τη ματιά του Κοινωνικού Ανθρωπολόγου.
Θα συνεχίσω να χρησιμοποιώ το ιστολόγιο ως εργαλείο στην εργασία μου και ως μέσο επικοινωνίας στο διαδίκτυο, αναζητώντας την ποιότητα και όχι την ποσότητα των αριθμών (πόσοι οι αναγνώστες).




Τρίτη 9 Δεκεμβρίου 2008

«Η πολιτισμική διάσταση των προγραμμάτων του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας


Λαϊκός Πολιτισμός και Περιβάλλον
μέσα από την οπτική της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Η φύση και ο άνθρωπος καθώς και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους αποτέλεσε και αποτελεί πεδίο έρευνας. Ιδιαίτερα η Κοινωνική Ανθρωπολογία προωθεί μια διαλεκτική αντίληψη για τη σχέση φύσης και πολιτισμού. Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης και η εξέλιξη του πραγματοποιείται διαμέσου των αντενεργειών του με αυτήν. Στη φύση είναι ενσωματωμένη η ιστορία της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η γνώση της Ιστορία και της Παράδοσή μας είναι ένα από τα ζητούμενα στα προγράμματα του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας.
Ξεκινώντας από το σήμερα και γνωρίζοντας τον παραδοσιακό πολιτισμό οι μαθητές μας αποκτούν μια πρώτη συνείδηση του ιστορικού χρόνου και κάνουν τις πρώτες τους συγκρίσεις με το χθες. Η επαφή με την πολιτιστική μας κληρονομιά μας οδηγεί στην αναγνώριση σημαδιών που συνδέουν τον άνθρωπο με τον τόπο, στη διάκριση του διαφορετικού από το βιομηχανοποιημένο, στην αγάπη για κάθε τι το ιδιαίτερο.
Το μετανεωτερικό υποκείμενο εμφανίζεται ως μη έχον σταθερή και μόνιμη ταυτότητα. Η ταυτότητα σχηματίζεται και μετασχηματίζεται συνεχώς, ανάλογα με τους τρόπους που μας αναπαριστούν ή αντιμετωπίζουν τα πολιτιστικά συστήματα που μας περιβάλλουν.
Οι σύγχρονες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από μια αδιάκοπη, γρήγορη και διαρκή αλλαγή. Αυτή είναι και η κύρια διάκριση με τις παραδοσιακές κοινωνίες. Ο φυσικός χώρος είναι βασικός όρος της ανάπτυξης που σημειώνει ο πολιτισμός μιας ομάδας, μικρής ή μεγάλης. Το φυσικό περιβάλλον μεταβάλλεται σε πολιτισμικό περιβάλλον ανάλογα με τις προϋποθέσεις που περιέχει μέσα του το ίδιο, αλλά και με τις προϋποθέσεις που βάζει μέσα σ’ αυτό η ανθρώπινη ομάδα. Μια δημιουργική σχέση βρίσκεται ανάμεσα στον κάτοικο και τον κατοικούμενο χώρο (Μερακλής 2004).
Άξονες μελέτης:

· Αλληλεξάρτηση της κουλτούρας με το περιβάλλον
· Φυσικό περιβάλλον και πρωτογενείς παραγωγικές δραστηριότητες
· Η σχέση του εμπορίου με την οικονομική απογείωση, την κοινωνική ευμάρεια και την πολιτιστική άνθιση
· Ιστορικές αλλαγές και κοινωνικοί μετασχηματισμοί
· Το παρελθόν ως ρευστή έννοια
· Ο αγρότης σήμερα ως μη αγνός εκφραστής του λαϊκού πολιτισμού
· Η «παράδοση» ως συμβολικό σύστημα
· Το παρελθόν μέσο απόδειξης της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας του κράτους
· Το παρελθόν ως μια περίοδος ριζικής διαφοροποίησης από το παρόν
· Οι τοπικές κοινωνίες μη κλειστά συστήματα σταθερά και αναλλοίωτα
· Το παρελθόν ως συνέχεια με το παρόν
Η Μακρινίτσα ως παραδοσιακός οικισμός προβάλλει το χθες στο σήμερα και το αύριο. Το φυσικό περιβάλλον ήταν αυτό που καθόρισε τις πρωτογενείς παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων της. Η γεωργία και η κτηνοτροφία ήταν οι δύο βασικές δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν σε μια πρώτη ιστορική φάση του χωριού. Η σηροτροφία, η υφαντική και η βυρσοδεψία σήμαναν τη μετάβαση από την αυτάρκεια στην εμπορευματοποίηση της οικονομίας. Το εμπόριο οδήγησε στην οικονομική απογείωση, την κοινωνική ευμάρεια και την πολιτιστική άνθιση που καθρεφτίζεται σήμερα στα αρχιτεκτονικά της κατάλοιπα, εκκλησίες, σπίτια, κοινοτικές βρύσες.
Την ιστορική διαδρομή της Κοινότητας, την οικειοποίηση των φυσικών πόρων μέσα από τις θρησκευτικές δοξασίες και τελετουργίες, τις παραγωγικές σχέσεις με τις κοινωνικές δομές, τις υλικές πλευρές του πολιτισμού με τις πνευματικές, τη βαθύτερη σχέση ανθρώπου με το περιβάλλον, τη συνέχεια και την προσπάθεια γεφύρωσης του αγροτικού τρόπου ζωής με αυτόν του αστού, την ένταξη του Λαϊκού Πολιτισμού στο ιστορικό πλαίσιο και τις πραγματικές συνθήκες ζωής των κατοίκων, επιδιώκουν ιδιαίτερα τα προγράμματα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας, α)«Μια μέρα στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ιστορίας Πηλίου» και β) « Τουριστικές Διαδρομές στη φύση και την παράδοση του πηλιορείτικου χωριού».
Σήμερα η φύση και η παράδοση παραπέμπουν σε ένα ειδυλλιακό παρελθόν, ενώ το παρόν αντιμετωπίζεται ως εκφυλισμένη μορφή του. (Β. Νιτσιάκος 2003) Ο λόγος για τη φύση και την παράδοση τείνει να γίνει ο κυρίαρχος λόγος και στις τοπικές κοινωνίες, που θέλουν να αυτοπροσδιορίζονται ως παραδοσιακές. Πρόκειται για την κατασκευή μιας «ετεροτοπίας», που ικανοποιεί τις αναζητήσεις των τουριστών για μια άλλη εμπειρία σε έναν άλλο τόπο και χρόνο, στα πλαίσια του ελεύθερου χρόνου τους. Η παράδοση από βίωμα γίνεται αναβίωση και αντικείμενο τουριστικής αξιοποίησης.
Σήμερα ο αγρότης δεν θεωρείται πια ο αγνός εκφραστής του λαϊκού πολιτισμού. Παρότι η «παράδοση» εξακολουθεί να παραμένει συμβολικό σύστημα που αποδεικνύει την ανεξαρτησία και την κυριαρχία του έθνους-κράτους, τα σύμβολα διαφοροποιούνται καθώς για το εθνικό κράτος οι εκφραστές της «παράδοσης» δεν υπάρχουν πια στη ζωή (Δέλτσου 1995).
Η Μακρινίτσα όπως και άλλα χωριά στο Πήλιο, η χώρα στη Σέριφο, η Οία στη Σαντορίνη, τα Ζαγοροχώρια, τα Αμπελάκια, η Μάνη, το Νυμφαίον της Φλώρινας, ο Πάνορμος της Τήνου βρέθηκαν κάτω από μια ιδεολογική ομπρέλα που έχει το δικό της στίγμα μέσα από τη σημασία που έχει η παράδοση και η πολιτιστική κληρονομιά για την οντότητα του έθνους-κράτους. Όπως έχει αποδείξει η Κυριακίδου-Νέστορος (1978), το παρελθόν υπήρξε για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το μέσο απόδειξης της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας του. Οι χωρικοί αναπαράγουν αέναα τον τρόπο ζωής των προγονικών γενεών, ενώ στις εθιμικές τους πράξεις ανακαλύπτουμε επιβιώματα της ζωής και της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων. Το κεντρικό αξίωμα της πολιτισμικής συνέχειας αποτέλεσε την οργανωτική αρχή για τη συλλογή, ταξινόμηση και ιεράρχηση όλων των εθνογραφικών λημμάτων (M. Herzfeld). Η παράδοση εντάσσεται στα πλαίσια ενός συμβολικού χρόνου που παραμένει αναλλοίωτος. Τα μνημεία, τεκμήρια του παραδοσιακού χρόνου, παραμένουν επίσης αναλλοίωτα, παρότι η ζωή των ανθρώπων χαρακτηρίζεται από αλλαγές.
Οιπολιτικοί επιστήμονες καθώς και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας μιλούν για διάβρωση των τοπικών πολιτισμών και προβλέπουν μια πολιτισμική ομογενοποίηση। Οι πολιτιστικές ροές (εικόνες, λέξεις, πληροφορίες, γνώσεις), αλλά και οι αξίες, οι πεποιθήσεις, οι νόρμες που τις συνοδεύουν, ξεκινούν από τις πλούσιες χώρες της Δύσης και κατακλύζουν ολόκληρο τον κόσμο। Το δυτικό πολιτισμικό πρότυπο ασκεί μια παγκόσμια ηγεμονία και τείνει να επιβληθεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη, περιθωριοποιώντας ή απειλώντας ακόμη και με αφανισμό τους άλλους πολιτισμούς (Κ। Βρύζας 1997)। Η παράδοση και ο λαϊκός πολιτισμός μέσα σ’ αυτό το κλίμα γίνονται ισχυρά σύμβολα μιας ενοποιημένης εθνικής ταυτότητας.
Μέσα σ’ αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο ορισμένοι οικισμοί χαρακτηρίστηκαν από το ΥΠΠΟ παραδοσιακοί. Οι έννοιες της ιστορικής συνέχειας και της αυθεντικότητας ενός οικισμού, καθώς και ο φόβος για την κατεδάφιση ή την «κακοποίηση» των παλιών τους σπιτιών επέβαλε ένα θεσμικό πλαίσιο διατήρησης και προστασίας τους. Γεννώνται ορισμένα ερωτήματα που χρήζουν απάντησης. Ποια η σχέση του παρελθόντος με το παρόν; Υπάρχει συνέχεια ή μία τομή; Μήπως οι όροι που κατασκευάζουν το παραδοσιακό είναι όροι διαφοράς και ασυνέχειας; Το «άλλοτε» και το «αλλού», που αναζητά ο πρώην χωρικός, σημερινός αστός, μήπως είναι το κοντινό παρελθόν και το χωριό που άφησε πίσω του;
Μελετώντας τους παραδοσιακούς οικισμούς μέσα από προγράμματα Π.Ε. θα πρέπει πρώτα να αποσαφηνίσουμε το τι είναι παράδοση και τι παραδοσιακό. Στη συνέχεια να εξετάσουμε την παράδοση σε σχέση με τη νεωτερικότητα, την κοινωνική ζωή και γενικά τη σύγχρονη πραγματικότητα που βιώνουμε
Τα προγράμματα του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας εξετάζουν τον παραδοσιακό πολιτισμό ως μια ιστορική διαδικασία που διαφοροποιεί τον κόσμο καθώς τον ενώνει. Ανάμεσα στην παράδοση και την νεωτερικότητα αναπτύσσεται μια δυναμική που εκφράζεται με θέση, αντίθεση και τελικά σύνθεση. Η μελέτη του Λαϊκού Πολιτισμού δεν είναι μόνο μάθηση και μνήμη αλλά γίνεται πεδίο προβληματισμού για τις σχέσεις που οικοδομούμε με το περιβάλλον και τους συνανθρώπους μας.

Βιβλιογραφία
Βρύζας Κ., Παγκόσμια επικοινωνία και πολιτιστικές ταυτότητες, Gutenberg, Αθήνα 1997
Νάνου-Σκοτεινιώτη Α., Η Μακρινίτσα του Πηλίου, Κοινότητα Μακρινίτσας, Μακρινίτσα 1998
Νιτσιάκος Β., Παραδοσιακές κοινωνικές δομές, Οδυσσέας, Αθήνα 1991
Νιτσιάκος Β., Χτίζοντας το χώρο και το χρόνο, Οδυσσέας, Αθήνα 2003
Δαμιανάκος Σ., Από τον χωρικό στον αγρότη, Εξάντας-ΕΚΚΕ, Αθήνα 2002
Δέλτσου Ε., Ο ιστορικός τόπος και η σημασία της παράδοσης για το έθνος-κράτος, από το φάκελο σημειώσεων Ανθρωπολογία του ελληνικού χώρου και της Μεσογείου, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, 2005-06
Δημητρίου Σ., Η εξέλιξη του ανθρώπου, τόμος IV, Καστανιώτης, Αθήνα 1996
Κυριακίδου- Νέστορος Α., Η Θεωρία της Ελληνικής Λαογραφίας: Κριτική Ανάλυση, Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1978
Περτρονώτη Μ., Το πορτραίτο μίας διαπολιτισμικής σχέσης, Κρυσταλλώσεις, ρήγματα, ανασκευές (με τη συμμετοχή της Κ. Ζαρκιά), ΕΚΚΕ, ΟΥΝΕΣΚΟ, Πλέθρον, Αθήνα 1998
Hall S., Held D., Mcgrew A., 2003, Η νεωτερικότητα σήμερα, Αθήνα, Σαββάλας