Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2008

Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗ ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ


Αν και το ζητούμενο στην εκπαίδευση σήμερα, είναι η διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, δεν είναι λίγες οι φορές, όπου ως εκπαιδευτικοί προβληματιζόμαστε που θα κατατάξουμε ένα πρόγραμμα που σχεδιάσαμε και υλοποιούμε στα πλαίσια της Ευέλικτης ζώνης. Ίσως ο προβληματισμός αυτός να είναι απόρροια του οξύμωρου σχήματος των υπευθύνων Περιβαλλοντικής Αγωγής, Αγωγής Υγείας, Πολιτιστικών θεμάτων, όπου ο καθένας επιδιώκει να παρουσιάσει το μέγιστο αριθμό προγραμμάτων στο δικό του πεδίο.
Μια μέρα στο Μουσείο είναι πρόγραμμα μουσειοπαιδαγωγικής και επομένως κατατάσσεται στα προγράμματα που εποπτεύονται από τον υπεύθυνο Πολιτιστικών; Ή μπορεί ταυτόχρονα να θεωρηθεί και πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης;
Νομίζω πως είναι ερωτήματα που γεννιόνται από τη στιγμή που οριοθετούνται στεγανά ή δεν έχουμε σαφή εικόνα του ρόλου της Π.Ε.
Η Π.Ε για πολλούς στη χώρα μας στοχεύει στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τα μείζονα περιβαλλοντικά προβλήματα καθώς και στη διαμόρφωση στάσεων και αξιών για την προστασία και την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος. Θεωρώ πως αυτό είναι αποτέλεσμα μιας αντίληψης κάτω από την επίδραση του νεοθετικισμού όπου «η φύση στο χώρο της παιδείας αναπτύσσεται με δύο αντιθετικές θέσεις: 1) η φύση είναι μια αδρανής μάζα που ο άνθρωπος τη χειρίζεται και την εκμεταλλεύεται σύμφωνα με το συμφέρον του, 2) η φύση αποτελεί τον κυρίαρχο και καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του πολιτισμού. Η πρώτη χρησιμοποιείται από την τεχνοκρατία και οδήγησε στην οικολογική κρίση. Θεωρεί ότι το κέντρο πολιτισμού μετακινείται προς την περιοχή της εντατικότερης εκμετάλλευσης των πηγών. »
Πέρα από όποιες θεωρητικές προσεγγίσεις για την Π.Ε, η θεματολογία των περισσοτέρων προγραμμάτων που υλοποιούνται κάθε χρόνο, αναδεικνύει πως η Π.Ε παρά τον επαναπροσδιορισμό της να ενταχθεί στη γενικότερη κοινωνική πραγματικότητα, παραμένει στην ευαισθητοποίηση και επίλυση προβλημάτων περιβαλλοντικής φύσης. Μέσα σ’ αυτή τη λογική ένα πρόγραμμα που έχει ως πεδίο δράσης ένα λαογραφικό ή αρχαιολογικό μουσείο δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ
Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας εδώ και κάποια χρόνια ( από το 2000) έχει κάνει μία τομή στα «περιβαλλοντικά στερεότυπα» σχεδιάζοντας και υλοποιώντας το πρόγραμμα: «Μια μέρα στο Μουσείο». Ο εκπαιδευτικός που θα θελήσει να εφαρμόσει με τους μαθητές του το πρόγραμμα του ΚΠΕ Μακρινίτσας θα μπει σ’ ένα μονοπάτι όπου η Π.Ε συναντά τη σύγχρονη μουσειοπαιδαγωγική άποψη.
Στόχοι του προγράμματος:
Ø Να γίνει πράξη η αντίληψη που θέλει τα μουσεία σ΄ ένα ζωντανό διάλογο με τους επισκέπτες μαθητές.
Ø Να συνειδητοποιήσουν εκπαιδευτικοί και μαθητές πως "Μια μέρα στο Μουσείο" μπορεί να προσφέρει γνώση, ευκαιρία για δημιουργική δράση. Το Μουσείο ως χώρος μάθησης αντισταθμίζει ελλείμματα εμπειρίας του σχολείου. Το πρόγραμμά του διαμορφωμένο και με ανοιχτές δράσεις και παιχνίδια δίνει τη δυνατότητα σε κάθε παιδί να διαμορφώσει τις δικές του σκέψεις και αντιλήψεις.
Ø Να γνωρίσουν οι μαθητές στοιχεία της Τοπικής Ιστορίας και Παράδοσης, μα και στοιχεία που αφορούν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.
Το μουσείο λοιπόν ως χώρος διατήρησης της συλλογικής μνήμης και ιστορίας μέσα από τα υλικά τεκμήρια δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες - μαθητές να ανιχνεύσουν και να μελετήσουν πολιτιστικές ιδέες και αρχές, κοινωνικές αλλαγές, σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Το μουσείο παύει να είναι ένας μουντός χώρος που προσπερνάς στα γρήγορα τα εκθέματα του, αλλά μετατρέπεται σε πεδίο δράσης και έρευνας, σε χώρο που μπορείς να νιώσεις χαρά και συγκίνηση.
Η προεργασία που γίνεται στους χώρους του ΚΠΕ κατά ομάδες πριν την επίσκεψη, η επαφή με το παρελθόν και τα αυθεντικά αντικείμενα μέσω σκηνικών αναπαραστάσεων στο Μουσείο και τα φύλλα εργασίας στο πεδίο- Μουσείο καθώς και οι δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης, που ακολουθούν μετά την επίσκεψη, δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες –μαθητές να ανακαλύψουν τη διαλεκτική σχέση περιβάλλοντος και πολιτισμού.
«Κάθε μουσειακό αντικείμενο δεν υπάρχει καθεαυτό αλλά αποκτά πολυσήμαντο χαρακτήρα και αξία μέσα από τη διαδικασία της ερμηνευτικής του προσέγγισης. Έτσι ένα αντικείμενο μπορεί παράλληλα να παρουσιαστεί ως έργο τέχνης, ως χρηστικό αντικείμενο, ως σύμβολο αξιών και πομπό κοινωνικών και ιδεολογικών μηνυμάτων που αφορούν και τη σύγχρονη κοινωνία».
Η σκυτάλη περνά στο σχολείο, όπου οι μαθητές με αφορμή τα όσα είδαν και μελέτησαν στο Μουσείο, μπορούν να ασχοληθούν με πολλά επιμέρους θέματα, όπως διαχείριση νερού & απορριμμάτων, τα υλικά των χρηστικών αντικειμένων στο χθες
(στα χρόνια του παππού και της γιαγιάς) και στο σήμερα। Βήμα –βήμα ίσως οι συμμετέχοντες και διαμορφωτές του προγράμματος «δουν» πως στη φύση είναι ενσωματωμένη η ιστορία της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Το μήνα Δεκέμβριο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα περιλαμβάνει και θεματολογία σχετική με τον εορτασμό του Δωδεκαήμερου στο Πήλιο.

Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2008

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο Τσαλαπάτα






Η Βιομηχανική κληρονομιά στην εκπαίδευση
Τσιμπλούλης Γεράσιμος

Η εκπαίδευση, μέσα στο πλαίσιο της μετανεωτερικότητας αποκτά καινούριο περιεχόμενο και καλείται να διαμορφώσει αντιλήψεις και πρότυπα, στάσεις και συμπεριφορές, όπου θα οδηγούν στην αποδοχή της διαφορετικότητας, στη συνύπαρξη με τον άλλο, στην αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων για μια βιώσιμη ανάπτυξη.
Προς αυτή την κατεύθυνση η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Όπως όλοι γνωρίζουμε η Π.Ε. προωθεί τα σχέδια εργασίας τα οποία αποτελούν σκόπιμες και μεθοδευμένες μορφές δράσης, διεξάγονται μέσα από συλλογικές διαδικασίες, κινητοποιούν και εμπλέκουν τους μαθητές επειδή τα θέματά τους άπτονται των ενδιαφερόντων τους. Επίσης συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση των ατόμων, στην κοινωνική ένταξη των «διαφορετικών», στον εκδημοκρατισμό των ομάδων. Εξασφαλίζουν ευνοϊκές συνθήκες μάθησης. Το Σχολείο μεταμορφώνεται και το μάθημα ξεφεύγει από τα βιβλία, τα τετράδια και τα θρανία. Χάνονται οι τοίχοι της αίθουσας, η καθημερινή μιζέρια και το άγχος της ύλης.
Ένα σύγχρονο διεπιστημονικό αντικείμενο το οποίο μπορεί να ενταχθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι και η βιομηχανική κληρονομιά, η οποία μελετά όχι μόνο τα υλικά άυλα και φυσικά κατάλοιπα μιας βιομηχανικής δραστηριότητας αλλά και κάθε πηγή που μπορεί να μαρτυρήσει γι’ αυτή.
"Η βιομηχανική κληρονομιά είναι τα κατάλοιπα του βιομηχανικού πολιτισμού που έχουν ιστορική, τεχνολογική, κοινωνική ή επιστημονική αξία. Αυτά τα κατάλοιπα αποτελούνται από κτίρια και μηχανήματα, εργαστήρια, μύλους και εργοστάσια, μεταλλεία, χώρους αποθήκευσης, τόπους όπου παράγεται, μεταφέρεται και χρησιμοποιείται ενέργεια, μεταφορές με όλη την υποδομή τους, καθώς και χώρους που χρησιμοποιούνταν για κοινωνικές δραστηριότητες σχετικές με τη βιομηχανία, όπως η στέγαση, η θρησκευτική λατρεία και η εκπαίδευση. "
(TICCIH «Η Χάρτα του Nizhny Tagil για τη Βιομηχανική Κληρονομιά)
Και πράγματι σε όλο τον αστικό ή ημιαστικό ελληνικό χώρο, ακόμα και στον περιβάλλοντα χώρο σχολείων, υπάρχουν διάσπαρτα βιομηχανικά κτίσματα, πολύτιμα δείγματα της βιομηχανικής μας κληρονομιάς. Λόγω της αποβιομηχάνισης, της αλλαγής παραγωγικών δραστηριοτήτων, ή της εξέλιξης της τεχνολογίας και των προσανατολισμών της αγοράς άλλα έχουν εγκαταλειφθεί και δοκιμάζονται από τη φθορά του χρόνου και άλλα βιομηχανικά συγκροτήματα άλλαξαν χρήση, χάνοντας ίσως και την «ιστορική» τους ταυτότητα.
Προσεγγίζοντας το θέμα της βιομηχανικής κληρονομιάς μέσα από την οπτική της εκπαίδευσης και ειδικότερα της Περιβαλλοντικής Αγωγής, προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα:
Η βιομηχανική κληρονομιά μπορεί να αποτελέσει πεδίο έρευνας που να αγγίζει τα ενδιαφέροντα των μαθητών μας;
Θέλουν οι μαθητές μας να γνωρίσουν τη λειτουργία και τη συνεισφορά της βιομηχανίας του χθες στον τόπο μας;
Η βιομηχανία συνδέεται με την χωροταξική και οικιστική μορφή της πόλης που ζούμε;
Πώς αντιλαμβανόμαστε την αξιοποίηση και την επανάχρηση των βιομηχανικών κτιρίων;
Απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα προσπαθεί να δώσει η εφαρμογή του προγράμματος «Βιομηχανική κληρονομιά –κεραμοποιείο Ν. & Σ. Τσαλαπάτα», το οποίο σχεδιάστηκε από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας και εφαρμόστηκε πιλοτικά με επιτυχία τη σχολική χρονιά 2007-08 . Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε την άριστη συνεργασία που είχαμε με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Πειραιώς που έχει και την ευθύνη λειτουργίας του Μουσείου καθώς επίσης και με το Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου (ΔΗ.Κ.Ι.)
Στόχοι του προγράμματος
1) Η κατανόηση της αξίας και του ιστορικού πλούτου της βιομηχανικής κληρονομιάς
2) Η σημασία της στη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας του τόπου
3) Η ανάδειξη της άρρηκτης σχέσης βιομηχανικής κληρονομιάς και περιβάλλοντος ( ανθρωπογενούς και φυσικού)
4) Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος στο πρόσφατο παρελθόν σημάδεψε τη σχέση του με τη φύση. Ο επαναπροσδιορισμός της τραυματικής σχέσης ανθρώπου – φύσης για τις μελλοντικές ανθρώπινες παρεμβάσεις φιλικότερες στο περιβάλλον
5) Η διαμόρφωση ευνοϊκών στάσεων, δράσεων, νοοτροπιών και συμπεριφορών όσο αφορά την πολιτιστική –βιομηχανική κληρονομιά
6)Η διαμόρφωση προτάσεων για την επανάχρηση των βιομηχανικών κτηρίων
7) Η απόκτηση εμπειριών για τη δόμηση ενός κοινωνικού συστήματος αξιών που θα αποβλέπει στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
8) Η δημιουργία αυριανών πολιτών που θα μπορούν να διεκδικούν και να περιφρουρούν τις κατακτήσεις τους.
Στάδια προγράμματος (ώρες: 10.00 -13.30 )
Α΄ μέρος
Υποδοχή των μαθητών στην αίθουσα διαλέξεων του Μουσείου Τσαλαπάτα
Αναφορά στη βιομηχανική πορεία της περιοχής του Βόλου
Χωρισμός των μαθητών σε δύο ομάδες
Β΄ μέρος
Α΄ ομάδα ξενάγηση στους χώρους του Μουσείου-συμπλήρωση φύλλων εργασίας
Β΄ ομάδα εργαστήριο πηλού με την ευθύνη του Π.Ι.Ο.Π
Γ΄ μέρος
Η διαδικασία, του Β΄ μέρους, επαναλαμβάνεται αντίστροφα για τις δύο ομάδες, έτσι ώστε όλοι οι μαθητές να περάσουν και από τα δύο στάδια।
Αξιολόγηση –λήξη προγράμματος
Προαιρετική περιήγηση στη συνοικία των Παλαιών
(μύλοι Λούλη, εργοστάσιο Παπαγεωργίου, Σιδηροδρομικός Σταθμός)

Επιμέρους Θέματα επεξεργασίας στο σχολείο
Α) Η πρώτη ύλη (άργιλος) στην κεραμοποιία και στην αγγειοπλαστική
Β) Τα μέσα μεταφοράς της πρώτης ύλης και των παραγόμενων προϊόντων
Σιδηροδρομικός Σταθμός Βόλου
Γ) Η ενέργεια-το φαινόμενο συμπαραγωγής. Βιομηχανία και ρύποι
Δ) Η βιοκλιματική κατοικία- οικοδομικά υλικά φιλικά προς το περιβάλλον
Θεματικές ενότητες σχολικού προγράμματος
Tα σχολεία πέρα από την επίσκεψη στο Μουσείο Τσαλαπάτα και την υλοποίηση του σχετικού προγράμματος, μπορούν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν πρόγραμμα για τη βιομηχανική κληρονομιά της ευρύτερης περιοχής τους. Οι θεματικές ενότητες που προτείνονται στις περιβαλλοντικές ομάδες είναι αρκετές. Κάθε ομάδα επιλέγει με ποια θεματική θα ασχοληθεί σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα της και το πεδίο έρευνας και μελέτης που υπάρχει στην περιοχή της.
1. Βιομηχανικά κτήρια: Ανίχνευση καταγραφή, ιστορική κατάταξη βιομηχανικών κτηρίων. Εξέλιξη της αρχιτεκτονικής τους, κυρίαρχα ρεύματα, παραδοσιακές τέχνες, επανάχρηση των κτηρίων και αξιοποίησης τους στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης.
2. Μελέτη των μηχανών, των εργαλείων και των βιομηχανικών προϊόντων ως α) πολιτιστικών αγαθών που μαρτυρούν τα στάδια ανανέωσης και επιρροής της τεχνολογίας στην εξέλιξη της εργασίας και της παραγωγής και β) της ξεχωριστής αισθητικής αξίας από την εποχή που κρύβονται κάτω από διακοσμητικά επιθέματα ως τη στιγμή που θα αποκτήσουν αυτόνομη αισθητική και θα περάσουν στη μαζική παραγωγή.
3. Τα μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς. Η επανάσταση στον τρόπο παραγωγής καθιστά αναγκαία την επανάσταση και στα μέσα μεταφοράς και συγκοινωνίας. Το τρένο, το ατμόπλοιο, το τραμ, οι αστικές συγκοινωνίες, τόποι κατασκευής, υποδομή είναι θέματα προς μελέτη.
4.Η κοινωνία της εργασίας. Η οργάνωση της κατοικίας των εργαζομένων, η καθημερινή ζωή, η οργάνωση του ελεύθερου χρόνου, οι συνθήκες διαβίωσης, οι συνθήκες εργασίας, το εργατικό κίνημα, η διαμόρφωση ταξικής συνείδησης και οι ιδιότυπες σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων μιας τοπικής κοινωνίας.
5. Μελέτη πηγών. Αρχεία, γραπτές πρωτογενείς και δευτερογενείς και προφορικές μαρτυρίες, διαφημιστικά φυλλάδια, φωτογραφικό υλικό, χάρτες, η επίδραση της βιομηχανικής εποχής στα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις, την αισθητική, τη γλώσσα, τη μουσική, τη λογοτεχνία.
6. Προβιομηχανική εποχή. Για να κατανοήσουμε τον βιομηχανικό πολιτισμό πρέπει να κατανοήσουμε την εποχή που τον προετοίμασε δηλ. την προβιομηχανική εποχή. Νερόμυλοι, μπατάνια, ντριστέλες, νεροπρίονα μπαρουτόμυλοι, κ.λ.π. αποτελούν πεδίο έρευνας και μελέτης.
7। Φυσικοί πόροι βιομηχανικής εκμετάλλευσης. Τεχνικά έργα και έργα υποδομής. Τμήματα του ελληνικού εδάφους και υπεδάφους τροφοδότησαν με πρώτες ύλες ή παράγωγα τους την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας επιφέροντας σοβαρές αλλαγές στο ελληνικό τοπίο. Μεταβολές στο περιβάλλον έχουμε και με τα μεγάλα τεχνικά έργα ( αποξηράνσεις, διώρυγες, γέφυρες). Συγκριτική μελέτη παραδοσιακών και σύγχρονων μορφών εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. Αξιοποίησης ήπιων μορφών ενέργειας.
Το Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας για την καλύτερη στήριξη του προγράμματος σύντομα θα εκδόσει το εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο θα περιλαμβάνει ένα θεωρητικό πλαίσιο για τον εκπαιδευτικό και φύλλα εργασίας για τους μαθητές.
Σε όλη μας αυτή την προσπάθεια πρέπει να τονίσουμε την αγαστή συνεργασία που έχουμε με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.), τον προϊστάμενο και τους υπαλλήλους του Μουσείου Τσαλαπάτα.
Πολύτιμη και η συνεργασία με το Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου (ΔΗ.Κ.Ι.)

Τετάρτη 19 Νοεμβρίου 2008

Μ.Μ.Ε. και φύλο


«Ο προβληματισμός για το φύλο και τα ΜΜΕ ξεκίνησε µε τον προβληματισμό για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ ο οποίος πηγάζει από το θεωρητικό έργο του φεμινιστικού κινήματος της δεκαετίας του ’70. Αυτός ο προβληματισμός πήρε διαφορετικές μορφές εξ’ αιτίας των διαφορετικών πολιτικών και ιδεολογικών θέσεων και θεωριών αυτού του ετερόκλητου κινήματος και της υιοθέτησης διαφορετικών προσεγγίσεων ως προς την μελέτη της επικοινωνίας και των ΜΜΕ. Μία σημαντική προσέγγιση για την αναπαράσταση των γυναικών στα πλαίσια του φεμινιστικού προβληµατισµού, ήταν αυτή της σχολής της μαζικής επικοινωνίας , κυρίαρχη τότε στην Αμερική ) στην μελέτη των ΜΜΕ . Αυτή η προσέγγιση δίνει έμφαση στα στερεότυπα των γυναικών που εμφανίζονται στα ΜΜΕ (και κυρίως την τηλεόραση) και στις επιδράσεις αυτών των στερεότυπων στο τηλεοπτικό κοινό .
Συγκεκριμένα, οι γυναίκες εμφανίζονται συνήθως ως νέες, όμορφες µ’ έναν συμβατικό τρόπο, ορίζονται σε σχέση µε κάποιον άνδρα είναι παθητικές, αναποφάσιστες, εξαρτημένες, υποταγμένες, νοικοκυρές και δεδομένες ή /και σεξουαλικά αντικείμενα (van Zoonen, 1991). Αυτό συμβαίνει, σύμφωνα µε αυτή την προσέγγιση διότι τα ΜΜΕ αντικατοπτρίζουν τις κυρίαρχες, πατριαρχικές ιδέες και αξίες της κοινωνίας.»
Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποια η αναπαράσταση σήμερα της γυναίκας και του άντρα στην αρχή του 21ου αιώνα, στην εποχή της μετανεωτερικότητας; Έχουν αλλάξει τα δεδομένα ή συνεχίζονται να αναπαράγονται κοινωνικά στερεότυπα για το φύλο με βάση την πατριαρχική ιδεολογία;
Μέσα από το παράδειγμα που ακολουθεί της καθημερινής τηλεοπτικής σειράς του Antena, «Η Λόλα» θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μία απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.
«Ένας άντρας με τα όλα του μεταλλάσσεται σε γυναίκα και μοιράζεται μαζί μας τα ευτράπελα της νέας του ζωής σε καθημερινή βάση, από το φθινόπωρο στην τηλεόραση του ΑΝΤ1. Η απολαυστική "Λόλα", βασισμένη στην ομώνυμη επιτυχημένη Αργεντίνικη σειρά, θα μας κρατάει συντροφιά κάθε απόγευμα.
Πριν γνωρίσουμε τη Λόλα (Αντα Λιβιτσάνου), θα γνωρίσουμε τον Λεωνίδα Λάλο (Γιάννης Αϊβάζης), εκδότη και διευθυντή του ΜΙΣΤΕΡ, ενός τυπικού "αντρικού" περιοδικού. Νέος, ωραίος και πετυχημένος, είναι ο ιδανικός εργένης και το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου πολλών γυναικών. Ο ίδιος όμως τις γυναίκες τις αντιμετωπίζει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τις παρουσιάζει στο περιοδικό: ως αναλώσιμα αντικείμενα ηδονής! Η ιδεολογία του για την ζωή συνοψίζεται στο μότο "γρήγορα αυτοκίνητα, γρήγορο Ιντερνετ, γρήγορες «γυναίκες». Μ’ αυτή ακριβώς την σειρά! Στο διάβα του ο Λεωνίδας αφήνει θύματα με την ίδια ταχύτητα που οδηγεί το τζιπ του. Το τελευταίο όμως θύμα του, η όμορφη και μυστηριώδης Ρομίνα, αποφασίζει να του δώσει ένα μάθημα και - με τη βοήθεια μιας τσιγγάνας - του κάνει μάγια! Έτσι μια νύχτα με ολική έκλειψη πανσέληνου, ο Λεωνίδας κοιμάται βαθειά τον ύπνο του αδίκου σαν άντρας κατακτητής και το επόμενο πρωί ξυπνάει στο σώμα μιας όμορφης γυναίκας!
Ο Λεωνίδας Λάλος, τώρα πια Λόλα, βρίσκεται αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα του να είσαι γυναίκα στον 21 αιώνα. Ναι μεν οι γυναίκες έχουν κατακτήσει πολλά, αλλά οι δομές της κοινωνίας παραμένουν κατά βάθος τρομερά φαλλοκρατικές και "ανατολίτικες". Έτσι μαθαίνει από πρώτο χέρι τι θα πει σεξουαλική παρενόχληση, σεξιστική εργασιακή συμπεριφορά, και όλα τα παρελκόμενα που ο ίδιος ο Λεωνίδας βοήθησε να καλλιεργηθούν στο περιοδικό. Ταυτόχρονα ανακαλύπτει την τρέλα που βιώνει η σύγχρονη γυναίκα, που πρέπει να είναι και σωστή επαγγελματίας και σέξι και υπεύθυνη και "μοδάτη" και αποτελεσματική και νοικοκυρά, κι όλα αυτά σκαρφαλωμένη σε ψηλά τακούνια!»
Επικεντρώνοντας την προσοχή μας σε ορισμένα στοιχεία της σειράς, όπως το ντύσιμο των ηθοποιών (αντρών-γυναικών), τους διαλόγους, τις λέξεις κλισέ που χρησιμοποιούνται μπορούμε να οδηγηθούμε στην εξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων, τα οποία συμφωνούν με το κείμενο- παρουσίαση της σειράς .
Το ντύσιμο είναι αυτό που αναπαράγει το πρότυπο της θηλυκότητας για τη γυναίκα, δηλαδή: ψηλοτάκουνα, αποκαλυπτικά ρούχα που αποκαλύπτουν το μπούστο ή την πλάτη, προκλητικά εσώρουχα. Για τον άντρα σακάκι, πουκάμισο και γραβάτα που τονίζουν τη σοβαρότητα που πρέπει να διακρίνει έναν άντρα πετυχημένο.
Η γυναίκα θέλει να εντυπωσιάσει με το ντύσιμο της για να ρίξει τον άντρα (σεξουαλικό αντικείμενο), γι’ αυτό και ξοδεύει πολλά, η ντουλάπα της είναι γεμάτη και κάθε φορά χρειάζεται αρκετή ώρα για να διαλέξει τι θα φορέσει. Οι φεμινίστριες αντίθετα έχουν λιτό και συντηρητικό ντύσιμο, ένα ταγιεράκι τους είναι αρκετό για μια δημόσια εμφάνιση.
Η ιδανική γυναίκα είναι αυτή που μαγειρεύει, σιδερώνει τα πουκάμισα του άντρα, κλίνει το στόμα της. Ο άντρας είναι αυτός που κάνει το τραπέζι στη γυναίκα, ενώ η γυναίκα κάνει το κρεβάτι (λόγια που ειπώθηκαν σε διάλογο).
Η γυναίκα «σατανικό μυαλό». Η ανεξάρτητη γυναίκα ριψοκινδυνεύει. Οι γυναίκες είναι κυράτσες που θέλουν να έχουν δίπλα τους τον άντρα για να τις προστατεύει.
Με βάση τις παραπάνω επισημάνσεις οδηγούμαστε στις παρακάτω αναπαραστάσεις του φύλου.
Άντρας: πολυγαμικός, ανεξάρτητος, πετυχημένος, έχει φωνή, παρέχει προστασία στη γυναίκα.
Γυναίκα: καλή νοικοκυρά, σεξουαλικό αντικείμενο, σατανικό μυαλό, καταναλώτρια.
Επομένως βλέπουμε να αναπαράγονται πατριαρχικά στερεότυπα στην ελληνική τηλεόραση। Το παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε είναι πιστή αντιγραφή Αργεντίνικης σειράς του 1991.।
Τα στερεότυπα αυτά συνεχίζουν να καθρεφτίζουν τις θέσεις και ιδέες που έχει για το φύλο ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας। Ίσως να είναι ξεπερασμένα για τους νέους και τους ψαγμένους και μακάρι...
Πηγές:

Τετάρτη 12 Νοεμβρίου 2008

Εφημερίδες και ιδεολογίες


«Η έκφραση «ανάγνωση των εφημερίδων» είναι κάτι σαν σφάλμα της γλώσσας, μια μεταφορά από άλλους τρόπους συγκέντρωσης του βλέμματος και της σκέψης σε γραπτά σημεία. Το διάβασμα μιας εφημερίδας είναι «μορφή γραμματισμού» πολύ διαφορετική από την ανάγνωση, λ.χ., ενός βιβλίου. Το μάτι τρέχει, συνδυάζει, ξεσκαρτάρει έχει ασκηθεί να μη στέκεται. Ξεφυλλίζουμε. Διαβάζουμε επιλεκτικά. Κρατάμε αποκόμματα. Αλλά κάποια στιγμή, όλη η συσσωρευμένη επιφυλλιδογραφία των κυριακάτικων θα οδηγηθεί στην ανακύκλωση.» Σπύρου Α. Μοσχονά
Πέρα από την παραπάνω διαπίστωση η εφημερίδα αποτελούσε και ίσως να αποτελεί το μέσο ταξινόμησης των ανθρώπων με βάση τις ιδεολογίες και τα πολιτικά τους πιστεύω. Με μεγάλη ευκολία χαρακτηρίζουμε κάποιον κουμουνιστή αν διαβάζει Ριζοσπάστη ή συντηρητικό αν επιλέγει την Εστία για την ενημέρωσή του.
Τι είναι αυτό που μας οδηγεί με βάση τον τίτλο της εφημερίδας να κατηγοριοποιούμε και τους αναγνώστες; Να τους κατατάσσουμε σε δημοκρατικούς, συντηρητικούς, κεντρώους, αριστερούς, φασίστες, αντιεξουσιαστές ;
Η εφημερίδα πέρα από την παρουσίαση γεγονότων της επικαιρότητας αναπαριστά και συντηρεί ένα σύστημα ιδεών και αξιών, αναπαράγει κοινωνικά στερεότυπα, ανταποκρίνεται σε ανάγκες ορισμένων ανθρώπων ή ομάδων (γι’ αυτό άλλωστε και η μεγάλη ποικιλία εφημερίδων και κατ’ επέκταση περιοδικών).
Τι είναι αυτό που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε την τυχόν ιδεολογία που προσπαθεί να περάσει η κάθε εφημερίδα;
Το όνομά της κατ’ αρχήν σηματοδοτεί ίσως τη φιλοσοφία και την ιδεολογία της. Για π.χ. η Εστία παραπέμπει στην οικογένεια, στο έθνος, επομένως κινείται σε ιδεολογικά πλαίσια του έθνους κράτους και του εθνοκεντρισμού. Ο Ριζοσπάστης, ως επίσημο όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του Κουμουνιστικού Κόμματος λειτουργεί ως εργαλείο πάλης της εργατικής τάξης και ως το μέσο έκφρασης των κομματικών θέσεων.
Η γλώσσα και το ύφος, η θεματολογία, οι εικόνες και οι διαφημίσεις επίσης παίζουν ρόλο, ώστε να αποκομίσουμε στοιχεία για την ιδεολογία που υπηρετεί η εφημερίδα. Επανερχόμαστε στο παράδειγμα με το Ριζοσπάστη και την Εστία. Στο Ριζοσπάστη, διαβάζουμε στα κείμενα συχνά τις λέξεις πλουτοκρατία, δικομματισμός, αντιλαϊκά μέτρα, φτωχά λαϊκά στρώματα, συνδικαλιστικές ηγεσίες, κοινωνική εργασία κ.α. Εύκολα διαπιστώνουμε πως το λεξιλόγιο της εφημερίδας παραπέμπει στο ιδεολογικό πλαίσιο που εκφράζει το Κ.Κ.Ε.
Περνούμε στην Εστία. Η αναφορά που μας δίνει το παρακάτω κείμενο σχετικά με τη γλώσσα της εφημερίδας μας οδηγεί στο συμπέρασμα πώς η γλώσσα λειτουργεί ως εργαλείο της ιδεολογίας που υπηρετεί.
«Η Εστία (Εστία στο μονοτονικό σύστημα) είναι μία Αθηναϊκή απογευματινή πολιτική, πολιτιστική και οικονομική εφημερίδα. Το 1995 είχε περίπου 3900 αναγνώστες. Αναφορικώς με την πολιτική και τον πολιτισμό μπορεί να διαβαθμίζεται σαν συντηρητική εφημερίδα που επίσης δεν απορρίπτει τις εθνικές ιδέες. Ειδικώς από μακρού προειδοποιεί για τους κινδύνους που υπάρχουν – κατά την γνώμη της – για την ελληνική γλώσσα (ξένες λέξεις, λατινικά γράμματα, κτλ.). Επειδή στην Ελλάδα γενικά η πολιτική αντίληψη και η γλωσσική χρήση συνδέονται, η Εστία χρησιμοποιεί μία μετριοπαθή μορφή της καθαρεύουσας. Η Εστία είναι η μοναδική καθημερινή εφημερίδα που δεν ακολούθησε τη μεταρρύθμιση της ελληνικής ορθογραφίας που έγινε το 1982 και γι' αυτό ακόμα χρησιμοποιεί το πολυτονικό σύστημα (χωρίς βαρείες).» Βικιπαίδεια
Επίσης ο τίτλος « Η ιστορία που διδάσκονται τα ελληνόπουλα στη Β. Ήπειρο που βρίσκομαι σε άρθρο της στις (5-11-2008) αποτελεί ένα στοιχείο, που νομίζω ότι σηματοδοτεί τον εθνοκεντρικό χαρακτήρα της εφημερίδας και τα πιστεύω για αλύτρωτες πατρίδες.
Το παράδειγμα που έδωσα με τις δύο εφημερίδες δίνει ξεκάθαρα το ιδεολογικό τους στίγμα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η ρήση του Τσόμσκι "πως το μιντιακό σύστημα φιλτράρει τις ειδήσεις" βρίσκει εφαρμογή στο παράδειγμα μας, γιατί επιλέγονται ειδήσεις ή σχολιάζονται τα συμβάντα με βάση την ιδιοκτησία (Κ.Κ.Ε. για το Ριζοσπάστη) ή την προπαγάνδα (εθνικισμός στην Εστία).
Φυσικά οι περισσότερες εφημερίδες σήμερα προσπαθούν να θέλξουν τους αναγνώστες με τις προσφορές και έτσι πετυχαίνουν να ρίξουν τα στεγανά των κομματικών ιδεολογιών. Επομένως σήμερα η εφημερίδα δε μπορεί να αποτελεί ένα ασφαλές μέσο για να προσδιορίσουμε την ιδεολογία του αναγνώστη. Άλλωστε υπάρχει μια ρευστότητα ανάμεσα στην ιδεολογία και τις πολιτικές πρακτικές, ώστε να έχουμε μιλήσει στο πρόσφατο παρελθόν για δεξιά πολιτική με αριστερή συνθηματολογία.

Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2008

Παγκοσμιοποίηση και Μ.Μ.Ε.


Πως το παγκόσμιο γίνεται τοπικό
Τα Μ.Μ.Ε. και ειδικότερα η τηλεόραση έχουν εκμηδενίσει τις αποστάσεις και φέρνουν εικόνες και γεγονότα που συμβαίνουν στον πλανήτη σαν να συνέβησαν δίπλα μας. Η παγκοσμιοποίηση οδηγεί σε μία ριζική αναδιάταξη του χρόνου και του χώρου στην κοινωνική ζωή-αυτό που ο Γκίντενς αποκαλεί αποστασιοποίηση του χώρου και του χρόνου. Ο ίδιος αναφέρει πως τα παγκόσμια επικοινωνιακά δίκτυα και σύνθετα συστήματα παραγωγής και ανταλλαγής πληροφοριών ελαχιστοποιεί τον έλεγχο των τοπικών συνθηκών στη ζωή του ανθρώπου. Παρατηρούμε λοιπόν μια παγκοσμιοποίηση στην επικοινωνία η οποία οδηγεί σύμφωνα με τη Σρέμπερνυ- Μοχάμμαντι, το παγκόσμιο να γίνεται τοπικό και το τοπικό παγκόσμιο, καθώς και σε αναδιαπραγματεύσεις ταυτότητας. Την παραπάνω διαπιστώση θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε στο παράδειγμα μας, που είναι η τηλεοπτική σειρά του Mega « Η Πολυκατοικία»
«Απ' έξω όλα φαίνονται φυσιολογικά. Από μέσα όμως εκτυλίσσεται η Κόλαση του Δάντη... Μια πολυκατοικία στο κέντρο της Αθήνας, έξι διαμερίσματα, ένα θυρωρείο, ένα βίντεο-κλαμπ, ένα ετοιμόρροπο ασανσέρ και δεκαοκτώ ήρωες της διπλανής πόρτας σε κατάσταση παροξυσμού. Η όμορφη φιλενάδα και η άσχημη φιλενάδα, ο φαφλατάς διαχειριστής και η κουτσομπόλα γυναίκα του, η καλοκάγαθη αδερφή και η στριμμένη αδελφή στην τρίτη ηλικία, ο χωρισμένος γυναικάς με την μαμά- μέγαιρα, η δυναμική καριερίστα και ο ανώριμος άντρας, το γκέι ζευγάρι, η επαναστατημένη έφηβη, το εντεκάχρονο πειραχτήρι, ο «χύμα» θυρωρός... Και στην πορεία έρχονται κι άλλοι ένοικοι...Μένουν όλοι εδώ και όλοι κατά βάθος μοιράζονται την ίδια απορία: Να ζεις εδώ ή να μη ζεις; Η Πολυκατοικία είναι μια μοντέρνα ματιά στα αιώνια προβλήματα της συγκατοίκησης. Μια ανατρεπτική κωμωδία καταστάσεων, με τρελούς ρυθμούς και βιτριολικό χιούμορ.»
http://www.myphone.gr/forum/showthread.php?t=220220
Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι, καθρεφτίζει την ελληνική πραγματικότητα; Σε ποια πολυκατοικία συμβαίνει όλοι να γνωρίζονται με όλους. Εδώ χρόνια μένεις σε ένα διαμέρισμα και δεν ξέρεις ποιος είναι ο διπλανός σου. Ως ξεχωριστές παράλληλες ιστορίες δε διαφέρουν από την ελληνική πραγματικότητα. Οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων συγκλίνουν να είναι παρόμοια σε όλο τον κόσμο.
Εκείνο που αγνοούν οι τηλεθεατές είναι πως η σειρά είναι πιστή αντιγραφή επιτυχούς ξένης σειράς, ισπανικής προελεύσεως "Aqui no hay quien viva" , που μέσα στο πλαίσιο της πλανητικής οικονομίας που διέπει τα Μ.Μ.Ε. έφθασε και λανσάρετε ως ελληνικό τηλεοπτικό προϊόν. Ασφαλώς στην ελληνική πολυκατοικία τα σύνορα που έχουν δημιουργηθεί ανάμεσα στους ενοίκους δεν αφήνουν περιθώρια για συμπεριφορές σαν αυτές που βλέπουμε στη σειρά.
Ένα άλλο σημείο της σειράς, που έρχεται κόντρα στα στερεότυπα της ελληνικής οικογένειας, είναι το γκέι ζευγάρι που συγκατοικεί. Εδώ βλέπουμε πως το παγκόσμιο έρχεται για να γίνει τοπικό. Μια εικόνα συνηθισμένη στον πρώτο κόσμο, περίεργη σήμερα στο δικό μας και μάλλον αποδεχτή στο αύριο. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε πως τα τελευταία χρόνια στην ελληνική τηλεόραση παρουσιάζεται ο ομοφυλόφιλος χωρίς τη στάμπα του "παρά φύση". Είναι κάτι που συμβαίνει γύρω μας και που οδηγεί έστω αργά στο σεβασμό της σεξουαλικής επιλογής και στα δικαιώματα που έχει ως άνθρωπος.
"Στην πολυκατοικία του Mega, οι gay αρχίζουν να συζούν...Η εποχή του Φίφη του τοιούτου έχει περάσει ανεπιστρεπτί." Πρώτο Θέμα online, 13 Οκτωβρίου 2008
«Η δουλειά κάθε σεναρίου είναι να πιάσει μια ιστορία πιο ιδιαίτερη και να την περάσει στον κόσμο. Όχι απαραίτητα να ταυτιστεί ο κόσμος με αυτήν…»
Χάρης Ασημακόπουλος, ηθοποιός-πρωταγωνιστής της σειράς (τηλεκοντρόλ τευχ. 870)
«Είναι λίγο υποκρισία όλο αυτό…να υπάρχουν στην τηλεόραση ερωτικά τρίγωνα και τετράγωνα και να μην μπορούν να αποδεχτούν μια τέτοια σχέση, σαν αυτή του σίριαλ.» Νίκος Πουρσανίδης, ηθοποιός- πρωταγωνιστής της σειράς (τηλεκοντρόλ τευχ. 870)
"Η σειρά βγάζει γέλιο. Δε με σοκάρει η εικόνα των gay, ούτε οι πρώτοι, ούτε οι τελευταίοι είναι στην Ελλάδα" Σοφία Τ., μαθήτρια Λυκείου
Επομένως σύμφωνα και με το παράδειγμα επιβεβαιώνεται η θέση της Σρέμπερνυ- Μοχάμμαντι πως το παγκόσμιο γίνεται τοπικό. Το τηλεοπτικό προϊόν του 1ου κόσμου περνά στο δικό μας κόσμο, ενσωματώνεται και γίνεται κομμάτι της δικής μας πραγματικότητας, εκγηγενισμός, σύμφωνα με την προαναφερθείσα ανθρωπολόγο.
Αλλά και μέσα από την οπτική της Σχολής του Μπέρμιγχαμ ο τηλεθεατής κριτικάρει το τηλεοπτικό προϊόν, βρίσκεται σε μια διαπάλη με τις θέσεις του που ασφαλώς θα οδηγήσει σε νέους επαναπροσδιορισμούς της ταυτότητας που έχει σχέση με το φύλο, την ηλικία την εθνότητα.