Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου 2008

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ


ΜΕ ΥΓΕΙΑ, ΧΑΡΑ & ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψιλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ' άγιο θρόνο.

Αρχή που βγήκεν ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει।

΄Αγιος Βασίλης έρχεται
άρχοντες τον κατέχετε
από την Καισαρεία
είσαι αρχόντισσα κυρία

Βαστάει εικόνα και χαρτί,
με το Χριστό το λυτρωτή
χαρτί και καλαμάρι,
δες και με το παληκάρι.

Καλή χρονιά σε όλους με υγεία και χαρά. Οι ευχές που όλοι παίρνουμε τούτες τις μέρες να "πιάσουν" και να διαβούμε το 2009 με καλύτερο βηματισμό που θα οδηγεί στην εκπλήρωση των στόχων μας. Ειρήνη στον κόσμο, ειρήνη στις καρδιές μας.

Δευτέρα 22 Δεκεμβρίου 2008

Μέρες γιορτινές στη Μακρινίτσα…Στα χρόνια του παππού και της γιαγιάς

Τα Χριστούγεννα σε λίγες μέρες φτάνουν. Τα αρχοντόσπιτα, τα νοικοκυρόσπιτα μα και τα απλά φτωχά σπίτια του χωριού αστράφτουν από την πάστρα. Κάτω στρώθηκαν οι κουρελούδες και τα κιλίμια. Τα κρεβάτια σκεπάστηκαν με μπατανίες και καρπέτες.
Το κατώι μοσχοβολάει. Μήλα μέσα σε δίχτυα κρεμασμένα από τις περαστές και κυδώνια μέσα σε πανέρια. Οι κουραμπιέδες, τα φοινίκια και οι μπακλαβάδες περιμένουν για να γλυκάνουν μικρούς και μεγάλους.
Η αρχόντισσα του σπιτιού, η κυρα –Αριστέα, ξύπνησε χαράματα। Είναι παραμονή Χριστουγέννων. Σήμερα θα σφαχτούν οι κότες και θα ετοιμαστούν τα λογής- λογής φαγητά.

«Δόμ’ κυρά τ’ αυγό, να σι σφάξου του μπιτνό,
δόμ’ μανιά τη γκλούρα, να μη σι τσούξου μι τη λούρα»,
λένε τα παιδιά της γειτονιάς που ήρθαν να βοηθήσουν κι αυτά στο σφάξιμο του πετεινού, που μετά θα γίνει σούπα για το γιορτινό τραπέζι। Μ’ ένα αυγό ή μια μικρή κουλούρα η κυρά θα φιλέψει τα παιδιά για το κόπο τους.
Ανήμερα Χριστούγεννα θα φιλέψει με μια αυγοκουλούρα τα εγγόνια της μα και κάθε παιδί που θα περάσει απ’ τ’ αρχοντικό της για να της ευχηθεί. Πρέπει να βιαστεί, έχει να ζυμώσει μπόλικες αυγοκουλούρες. Παίρνει ένα αυγό σφιχτά βρασμένο κι αφού το καθαρίσει, μέσα σε ζυμάρι το τυλίγει. Με τα χέρια της το πλάθει και σαν πουλί το φτιάνει. Βάζει μάτια, μύτη και ποδάρια και με πούπουλα από τη σφαγμένη κότα την κουλούρα στολίζει. Έπειτα σε ξεπυρωμένο φούρνο για λίγο την ψήνει, ίσαμε το ζυμάρι να ροδίσει.
Με το θάμπωμα της μέρας και σαν όλες οι δουλειές τελειώνουν, στο χειμωνιάτικο δίπλα στο τζάκι, η φαμίλια προσμένει να ακούσει και φέτος από παιδικές φωνές τα κάλαντα των Χριστουγέννων:
«Χριστούγεννα, πρωτούγεννα,
πρώτη γιορτή του χρόνου,
για βγέτε, ιδέτε, μάθετε,
όπου Χριστός γεννιέται…»
Η καμπάνα της Παναγίας θα σημάνει τη μεγάλη γιορτή. Ντυμένοι στα καλά τους όλοι, μικροί μεγάλοι θα έρθουν να λειτουργηθούν. Σαν απολύσει η εκκλησία, νύχτα θα ‘ναι ακόμα, στο γιορτινό τραπέζι όλη η οικογένεια θα γευτεί τις λιχουδιές που η κυρά –Αριστέα με τις κόρες και τις ψυχοκόρες της ετοίμασε. Μοσχομυρίζουν τα χριστόψωμα, αχνίζει η κοτόσουπα και η τηγανιά με το χοιρινό σου σπα τη μύτη. Στο τραπέζι και το φρούτο από το περιβόλι, το λαχανικό από τον μπαξέ και το κόκκινο κρασί από το αμπέλι. Όλα τα αγαθά του μόχθου, ευλογημένοι της γης καρποί.
Όλα καλά και άγια τούτες τις χρονιάρες μέρες εκτός από τους απρόσκλητους μουσαφίρηδες που κάθε χρόνο παραμονή Χριστουγέννων έρχονται για να αναστατώσουν το χωριό. Πλάσματα κακομούτσουνα με κουνελίσια μάτια, με μακριά ουρά και βρώμικα νύχια τριγυρίζουν σβέλτα καρτερώντας να τρυπώσουν στα κονάκια για να μαγαρίσουν τα φαγώσιμα. Τα καλικαντζάρια προσπαθούν μα και οι άνθρωποι γνωρίζουν πώς να προφυλαχθούν. Εκείνα πασχίζουνε να μπουν απ’ τις καμινάδες των τζακιών μα η φωτιά που καίει μέρα νύχτα τούτες τις μέρες, φράζει το δρόμο στα ξωτικά. Κάθε βράδυ η κυρ ’-Αριστέα, όπως και κάθε άλλη κυρά της Μακρινίτσας , θα λιβανίσει το σπιτικό της. Έτσι λοιπόν με το θυμίαμα, τη φωτιά και με ξόρκια πολλά διώχνουνε τα δαιμονικά.
Οι γιορτινές μέρες κυλούν ευχάριστα με τη λαχτάρα όλων να έχουν μια καλύτερη τύχη με τον καινούριο χρόνο.
Παραμονή της Πρωτοχρονιάς θα ζυμωθεί η βασιλόπιτα, όπου μέσα θα μπει ο παράς και μικρά τσακνάκια από ελιά, πουρνάρι, κλήμα κι άχυρο. Η βασιλιάτικη κουλούρια θα στολιστεί με αμύγδαλα και καρύδια καθώς και με κεντίδια που θα γίνουν με το πιρούνι. Η αρχόντισσα Τοπάλη στολίζει κάθε χρόνο τη βασιλόπιτά της μ’ ένα δικέφαλο αετό στη μέση. Πώς το καταφέρνει; Πολύ εύκολα, έχει μια ξύλινη σφραγίδα σαν αυτή της λειτουργιάς.
Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς η κρήνη με τα λιοντάρια στο παζάρι, η κρήνη του Μπάτα, του Πολύζου, του Τσούκα, του Γιαρέντη, της Μεταμόρφωσης, της Αγίας Τριάδας, το Βρυσούλι κι όλες οι άλλες κοινοτικές βρύσες θα στολιστούν απ’ τα φιλέματα των κοριτσιών, που είναι γλυκίσματα και σπόροι. Είναι η σειρά των ανθρώπων να προσφέρουν κάτι στην κρήνη, που κάθε μέρα τους δίνει το μεγάλο της δώρο, το νερό.
Χαράματα Πρωτοχρονιάς οι κοπέλες θα έρθουν με τα γκιούμια τους να πάρουν το πρώτο νερό, το αμίλητο και μ’ αυτό θα ραντίσουν το σπιτικό τους λέγοντας την ευχή:

«Όπους τρέχ(ει) του νιρό
να τρέχ(ει) κι του βιο
στου σπίτ’ κι στου χουριό»
Το μεσημέρι στο τραπέζι ο κύρης θα κόψει τη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι θα ‘ναι του Χριστού ή του Αγίου, το δεύτερο του σπιτιού, μετά το δικό του, της κυράς του…και πάει λέγοντας. Ο καθένας περιμένει τη σειρά του. Μετά η αγωνία για το ποιοι φέτος θα ‘ναι οι τυχεροί. Θα έχει τη διαχείριση των χρημάτων αυτός που θα βρει τον παρά. Σ’ εκείνον που θα πέσει το ξυλαράκι της ελιάς θα ‘χει καλό μαξούλι. Εκείνος που θα βρει το άχυρο θα έχει μεγάλη σοδειά στα σιτηρά. Το πουρνάρι θα δείξει αυτόν που τα κοπάδια του θα του δώσουν μπόλικο γάλα, μαλλί και κρέας. Τυχερός είναι κι αυτός που θα βρει το τσακνάκι απ’ τ’ αμπέλι, θα έχει καλό τρύγο και καλό κρασί.
Το δωδεκαήμερο κλείνει με τη γιορτή των Φώτων. Τη μέρα τούτη φωτίζονται κι αγιάζονται τα πάντα. Τα καλικαντζάρια γυρίζουν στα σπλάχνα της γης. Εκεί θα περιμένουν τα άλλα Χριστούγεννα για να ξανάρθουν και πάλι πάνω στη γη…
Χρόνια πολλά και του χρόνου με υγεία.

Μέλημα μας πέρα από την καταγραφή και την παρουσίαση παραδοσιακών εθίμων, πρέπει να είναι η εξέταση της δυναμικής και της λειτουργία των εθίμων μέσα σε συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, καθώς και τα μηνύματα που δίνουν στο σήμερα.
Μελετώντας τα παραπάνω έθιμα το πρώτο που διαπιστώνουμε είναι αρχή της αλληλοβοήθειας που χαρακτήριζε παλαιότερες κοινωνίες. Στις απλές ασχολίες υπήρχε πάντα το χέρι βοήθειας του γείτονα του συγχωριανού π.χ. τα παιδιά βοηθούσαν τις συντοπίτισσες νοικοκυρές στο σφάξιμο του πετεινού, παραμονή Χριστουγέννων.
Η δεύτερη επισήμανση σχετίζεται με το έθιμο «το φίλεμα της βρύσης». Ο λαϊκός άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να προσφέρει τα δικά του δώρα στην κρήνη (μέλι, βούτυρο, καρπούς, νομίσματα). Γνωρίζει καλά πως το δώρο θέλει το αντίδωρο για να υπάρξει συνέχεια στο δούναι και λαβείν μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης. Έτσι λοιπόν εφόσον η βρύση δίνει το δικό της δώρο στον άνθρωπο, το νερό, πρέπει και εκείνος να ανταποδώσει με το δικό του φίλεμα. Μπορεί αυτή η πράξη να φαντάζει παιδαριώδης στις μέρες μας. Αν όμως δούμε πίσω από την επιφάνεια της περιγραφής του εθίμου και των δοξασιών της εποχής, θα ανακαλύψουμε πως η φύση προσωποποιείται και μπαίνει στην ίδια θέση αξίας με τον άνθρωπο. Σήμερα ποια η θέση μας απέναντι στο περιβάλλον; Υπάρχει για να υπηρετεί τις ανάγκες μας;
Η τρίτη επισήμανση σχετίζεται με το τελετουργικό του ραντίσματος του σπιτιού με το αμίλητο νερό και την ευχή όπως τρέχει το νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι και στο χωριό. Το όμοιο φέρνει το όμοιο (ομοιοπαθητική μαγεία), ήταν μια αντίληψη ριζωμένη στη λαϊκή σκέψη. Θα σταθώ όμως στην ευχή που δεν σταματά στο σπίτι, αλλά θέλει και όλο το χωριό να προκόβει. Θεωρώ πως αυτό αποτελεί ένα δείγμα της κοινωνικής συνοχής πέρα από τις ταξικές διαφορές.
Η παράδοση ας αποτελεί έναν γόνιμο διάλογο του χτες με το σήμερα.
Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε:
Κώστας Λιάπης, Ώρες Πηλίου, εκδ. Πύλη, Αθήνα 1985
Κώστας Λιάπης, στο Πήλιο της παράδοσης, εκδ. Πύλη, Αθήνα 1990
Αποστολία Νάνου Σκοτεινώτη, Η Μακρινίτσα του Πηλίου-τόμος Β΄ εκδ. Κοινότητα Μακρινίτσας, Μακρινίτσα 1998

Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου 2008

Από την εφημερίδα... στο ιστολόγιο



Σχολιάζοντας το προσωπικό μου blog

Σαν η μνήμη φέρει στο τώρα εκείνα που η λήθη δε διέγραψε από το προσωπικό μου ημερολόγιο, θα κάνει και μία στάση στο 1984, χρονιά που ξεκινούσα την πορεία μου στο χώρο της εκπαίδευσης.
Θέλησα να κάνω κοινωνούς των ανησυχιών, των προβληματισμών και των σκέψεων μου όχι μόνο τους μαθητές και τις μαθήτριες μου, αλλά και όλους εκείνους που συνθέτουν τον κοινωνικό ιστό. Βήμα λόγου και επικοινωνίας υπήρξε τότε η τοπική εφημερίδα «Σκοπελίτικα Νέα».
Και η συνήθεια συνεχίστηκε και την επόμενη χρονιά στη Σκύρο με τα «Σκυριανά Νέα».
Κι αν αποκτήσεις μια συνήθεια δύσκολα την κόβεις και έτσι ήρθε η σειρά των τοπικών εφημερίδων του Βόλου, ο Ταχυδρόμος και η Θεσσαλία. Η αρθρογραφία μου πέρασε και στο περιοδικό «Ώρες». Σήμερα συνεχίζω αραιά να γράφω στον τοπικό τύπο και στο περιοδικό «Εν Βόλω». Μια τιμητική συμμετοχή στη συντακτική ομάδα του περιοδικού «Μαγνησία» με κρατά σε επαφή με τα τοπικά μέσα ενημέρωσης.
Ιούνιο του 2008 αποφασίζω να δημιουργήσω το δικό μου blog.
Η δύναμη των ιστολογίων δίνει μια νέα ώθηση και δυναμική στην επικοινωνία. Τώρα παύει η αγωνία αν το άρθρο σου θα δημοσιευτεί. Τα διαμεσολαβούντα φίλτρα, ιδιοκτήτης, συντάκτης, επιμελητής ύλης, καταργούνται. Αναρτάς στο blog τις σκέψεις σου, τους προβληματισμούς, τους σχολιασμούς σου χωρίς την εποπτεία των άλλων.
Και περιμένεις να δεις κάποιο σχόλιο για τα γραφόμενα σου, που γίνεται σύνδεσμος επικοινωνίας με τον αναγνώστη, κάτι που δεν έχεις όταν αρθρογραφείς στην εφημερίδα.
Σύμφωνα με τον Σ. Χατζησαββίδη («Ελληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος», 1999, σ. 33), ο δημοσιογραφικός είναι «δημόσιος λόγος», είναι «πληροφοριακός, συχνά ιδεολογικά φορτισμένος, πειθαναγκαστικός, σπάνια επιστημονικός και πιο σπάνια λογοτεχνικός, αποφεύγει την πολυσημία, είναι ακριβολόγος, σαφής, σύντομος, υπακούει στους κανόνες της κοινωνικά αποδεκτής μορφής της γλώσσας, η δε δομή του δημοσιογραφικού κειμένου είναι προσανατολισμένη προς την αποτελεσματική πρόσληψή του από το δέκτη».
Ο λόγος ενός ιστολογίου μπορεί να είναι επιστημονικός, λογοτεχνικός, ανατρεπτικός και να τον χαρακτηρίζει η πολυσημία. Γενικά ένα ιστολόγιο μπορεί να γίνει εναλλακτικό μέσο πληροφόρησης.
Δεχόμαστε τη φύση των blogs, που είναι η άμεση κριτική, η τσουχτερή γλώσσα, η αμφισβήτηση της αυθεντίας. VasilikiZ -http://newmediaconference.blogspot.com/
Φυσικά δε θα πρέπει να ξεχνούμε πως και τα ιστολόγια διέπονται από κανόνες, που αν τους παραβείς κινδυνεύεις να διαγραφείς. Την αγωνία αυτή έζησα πρόσφατα όταν ειδοποιήθηκα πως το ιστολόγιο μου « έχει επισημανθεί ως ιστολόγιο με πιθανώς ανεπιθύμητο περιεχόμενο… Για τον εντοπισμό του ανεπιθύμητου περιεχομένου, χρησιμοποιούμε έναν αυτοματοποιημένο ταξινομητή. Ο αυτόματος εντοπισμός ανεπιθύμητου περιεχομένου είναι εγγενώς ασαφής και ενδέχεται κάποιες φορές να επισημανθούν κατά λάθος ιστολόγια σαν το δικό σας
Κι όλα πήγαν καλά μιας και η θεματολογία του ιστολογίου μου: Περιβάλλον, Εκπαίδευση, Πολιτισμός και Κοινωνική Ανθρωπολογία, δε μπορεί να παραπέμπει σε «ακατάλληλη» ζώνη ενημέρωσης και επικοινωνίας.
Οι αναρτήσεις μου αποτελούν είτε εργασίες στο μάθημα «Ανθρωπολογία των Ηλεκτρονικών Μέσων (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-Τμήμα ΙΑΚΑ, ακαδημαϊκό έτος 2008-09) είτε μέρος εισηγήσεων μου σε σεμινάρια και συνέδρια.
Μέσα από το ιστολόγιο μου προβάλλονται: α) το Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας, ως ο χώρος δουλειάς μου, β) η Κοινότητα Μακρινίτσας, είμαι συνεργάτης της σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, γ) το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, ως μέλος του Σωματείου Φίλοι του Μουσείου, δ) το Τοπικό Μουσείο Μηλεών, ως εμψυχωτής των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων και ε) το Π.Ι.Ο.Π., ως εξωτερικός του συνεργάτης.
Με σύντομο σχολιασμό περνά, μέσα από την προσωπική οπτική γωνία, η επικαιρότητα.
Το ιστολόγιο «Δεν κοστίζει καθόλου, δεν απαιτεί την αγορά κανενός εξοπλισμού ή κάποιου προγράμματος σχεδιασμού. Δεν απαιτεί τίποτα άλλο παρά την όρεξη για αναζήτηση πληροφοριακών διαμαντιών, σε αντίθεση ακόμη και με τη σχεδίαση και τη συντήρηση ενός site που απαιτεί ένα αξιοσημείωτο χρηματικό ποσό (κατοχύρωση ονόματος, χώρο σε server, συντήρηση κ.ά.) και βέβαια ακόμη περισσότερο σε αντίθεση με τα παραδοσιακά μέσα, όπου για να εκπέμψεις μια πληροφορία χρειάζονται τεράστια χρηματικά ποσά.
Το επόμενο συγκριτικό πλεονέκτημα των blogs είναι ο απεριόριστος χώρος και η έκταση που μπορούν να δώσουν σε ένα γεγονός, σε αντίθεση με τον πολύτιμο χρόνο ή χώρο των «παλιών» μέσων. Ο στόχος του είναι η ανάδειξη των έμμεσα ή άμεσα λογοκριμένων ειδήσεων επειδή δε είναι θεαματικές ή δε εναρμονίζονται με τις επιδιώξεις των ιδιοκτητών των μέσων» Θωμάς Σιώμος-www.vardaris.gr
Συνοψίζοντας θεωρώ πως τα ιστολόγια μπορούν να λειτουργήσουν ως βήμα της ελεύθερης σκέψης, δίαυλος άμεσης επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών. Στον ακαδημαϊκό χώρο γίνονται ένα καλό εργαλείο όπου ενεργοποιούν τους φοιτητές, δίνοντας μια νέα διάσταση στη μάθηση, η οποία ξεφεύγει από την καθέδρας και γίνεται βιωματική. Οι συμφοιτητές μου απέδειξαν πως πέρα από τις αναρτήσεις για το σχετικό μάθημα, το ιστολόγιο τους έγινε βήμα για να παρουσιάσουν τις θέσεις τους για γεγονότα της επικαιρότητας μέσα από τη ματιά του Κοινωνικού Ανθρωπολόγου.
Θα συνεχίσω να χρησιμοποιώ το ιστολόγιο ως εργαλείο στην εργασία μου και ως μέσο επικοινωνίας στο διαδίκτυο, αναζητώντας την ποιότητα και όχι την ποσότητα των αριθμών (πόσοι οι αναγνώστες).




Τρίτη 9 Δεκεμβρίου 2008

«Η πολιτισμική διάσταση των προγραμμάτων του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας


Λαϊκός Πολιτισμός και Περιβάλλον
μέσα από την οπτική της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Η φύση και ο άνθρωπος καθώς και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους αποτέλεσε και αποτελεί πεδίο έρευνας. Ιδιαίτερα η Κοινωνική Ανθρωπολογία προωθεί μια διαλεκτική αντίληψη για τη σχέση φύσης και πολιτισμού. Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης και η εξέλιξη του πραγματοποιείται διαμέσου των αντενεργειών του με αυτήν. Στη φύση είναι ενσωματωμένη η ιστορία της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η γνώση της Ιστορία και της Παράδοσή μας είναι ένα από τα ζητούμενα στα προγράμματα του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας.
Ξεκινώντας από το σήμερα και γνωρίζοντας τον παραδοσιακό πολιτισμό οι μαθητές μας αποκτούν μια πρώτη συνείδηση του ιστορικού χρόνου και κάνουν τις πρώτες τους συγκρίσεις με το χθες. Η επαφή με την πολιτιστική μας κληρονομιά μας οδηγεί στην αναγνώριση σημαδιών που συνδέουν τον άνθρωπο με τον τόπο, στη διάκριση του διαφορετικού από το βιομηχανοποιημένο, στην αγάπη για κάθε τι το ιδιαίτερο.
Το μετανεωτερικό υποκείμενο εμφανίζεται ως μη έχον σταθερή και μόνιμη ταυτότητα. Η ταυτότητα σχηματίζεται και μετασχηματίζεται συνεχώς, ανάλογα με τους τρόπους που μας αναπαριστούν ή αντιμετωπίζουν τα πολιτιστικά συστήματα που μας περιβάλλουν.
Οι σύγχρονες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από μια αδιάκοπη, γρήγορη και διαρκή αλλαγή. Αυτή είναι και η κύρια διάκριση με τις παραδοσιακές κοινωνίες. Ο φυσικός χώρος είναι βασικός όρος της ανάπτυξης που σημειώνει ο πολιτισμός μιας ομάδας, μικρής ή μεγάλης. Το φυσικό περιβάλλον μεταβάλλεται σε πολιτισμικό περιβάλλον ανάλογα με τις προϋποθέσεις που περιέχει μέσα του το ίδιο, αλλά και με τις προϋποθέσεις που βάζει μέσα σ’ αυτό η ανθρώπινη ομάδα. Μια δημιουργική σχέση βρίσκεται ανάμεσα στον κάτοικο και τον κατοικούμενο χώρο (Μερακλής 2004).
Άξονες μελέτης:

· Αλληλεξάρτηση της κουλτούρας με το περιβάλλον
· Φυσικό περιβάλλον και πρωτογενείς παραγωγικές δραστηριότητες
· Η σχέση του εμπορίου με την οικονομική απογείωση, την κοινωνική ευμάρεια και την πολιτιστική άνθιση
· Ιστορικές αλλαγές και κοινωνικοί μετασχηματισμοί
· Το παρελθόν ως ρευστή έννοια
· Ο αγρότης σήμερα ως μη αγνός εκφραστής του λαϊκού πολιτισμού
· Η «παράδοση» ως συμβολικό σύστημα
· Το παρελθόν μέσο απόδειξης της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας του κράτους
· Το παρελθόν ως μια περίοδος ριζικής διαφοροποίησης από το παρόν
· Οι τοπικές κοινωνίες μη κλειστά συστήματα σταθερά και αναλλοίωτα
· Το παρελθόν ως συνέχεια με το παρόν
Η Μακρινίτσα ως παραδοσιακός οικισμός προβάλλει το χθες στο σήμερα και το αύριο. Το φυσικό περιβάλλον ήταν αυτό που καθόρισε τις πρωτογενείς παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων της. Η γεωργία και η κτηνοτροφία ήταν οι δύο βασικές δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν σε μια πρώτη ιστορική φάση του χωριού. Η σηροτροφία, η υφαντική και η βυρσοδεψία σήμαναν τη μετάβαση από την αυτάρκεια στην εμπορευματοποίηση της οικονομίας. Το εμπόριο οδήγησε στην οικονομική απογείωση, την κοινωνική ευμάρεια και την πολιτιστική άνθιση που καθρεφτίζεται σήμερα στα αρχιτεκτονικά της κατάλοιπα, εκκλησίες, σπίτια, κοινοτικές βρύσες.
Την ιστορική διαδρομή της Κοινότητας, την οικειοποίηση των φυσικών πόρων μέσα από τις θρησκευτικές δοξασίες και τελετουργίες, τις παραγωγικές σχέσεις με τις κοινωνικές δομές, τις υλικές πλευρές του πολιτισμού με τις πνευματικές, τη βαθύτερη σχέση ανθρώπου με το περιβάλλον, τη συνέχεια και την προσπάθεια γεφύρωσης του αγροτικού τρόπου ζωής με αυτόν του αστού, την ένταξη του Λαϊκού Πολιτισμού στο ιστορικό πλαίσιο και τις πραγματικές συνθήκες ζωής των κατοίκων, επιδιώκουν ιδιαίτερα τα προγράμματα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας, α)«Μια μέρα στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ιστορίας Πηλίου» και β) « Τουριστικές Διαδρομές στη φύση και την παράδοση του πηλιορείτικου χωριού».
Σήμερα η φύση και η παράδοση παραπέμπουν σε ένα ειδυλλιακό παρελθόν, ενώ το παρόν αντιμετωπίζεται ως εκφυλισμένη μορφή του. (Β. Νιτσιάκος 2003) Ο λόγος για τη φύση και την παράδοση τείνει να γίνει ο κυρίαρχος λόγος και στις τοπικές κοινωνίες, που θέλουν να αυτοπροσδιορίζονται ως παραδοσιακές. Πρόκειται για την κατασκευή μιας «ετεροτοπίας», που ικανοποιεί τις αναζητήσεις των τουριστών για μια άλλη εμπειρία σε έναν άλλο τόπο και χρόνο, στα πλαίσια του ελεύθερου χρόνου τους. Η παράδοση από βίωμα γίνεται αναβίωση και αντικείμενο τουριστικής αξιοποίησης.
Σήμερα ο αγρότης δεν θεωρείται πια ο αγνός εκφραστής του λαϊκού πολιτισμού. Παρότι η «παράδοση» εξακολουθεί να παραμένει συμβολικό σύστημα που αποδεικνύει την ανεξαρτησία και την κυριαρχία του έθνους-κράτους, τα σύμβολα διαφοροποιούνται καθώς για το εθνικό κράτος οι εκφραστές της «παράδοσης» δεν υπάρχουν πια στη ζωή (Δέλτσου 1995).
Η Μακρινίτσα όπως και άλλα χωριά στο Πήλιο, η χώρα στη Σέριφο, η Οία στη Σαντορίνη, τα Ζαγοροχώρια, τα Αμπελάκια, η Μάνη, το Νυμφαίον της Φλώρινας, ο Πάνορμος της Τήνου βρέθηκαν κάτω από μια ιδεολογική ομπρέλα που έχει το δικό της στίγμα μέσα από τη σημασία που έχει η παράδοση και η πολιτιστική κληρονομιά για την οντότητα του έθνους-κράτους. Όπως έχει αποδείξει η Κυριακίδου-Νέστορος (1978), το παρελθόν υπήρξε για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το μέσο απόδειξης της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας του. Οι χωρικοί αναπαράγουν αέναα τον τρόπο ζωής των προγονικών γενεών, ενώ στις εθιμικές τους πράξεις ανακαλύπτουμε επιβιώματα της ζωής και της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων. Το κεντρικό αξίωμα της πολιτισμικής συνέχειας αποτέλεσε την οργανωτική αρχή για τη συλλογή, ταξινόμηση και ιεράρχηση όλων των εθνογραφικών λημμάτων (M. Herzfeld). Η παράδοση εντάσσεται στα πλαίσια ενός συμβολικού χρόνου που παραμένει αναλλοίωτος. Τα μνημεία, τεκμήρια του παραδοσιακού χρόνου, παραμένουν επίσης αναλλοίωτα, παρότι η ζωή των ανθρώπων χαρακτηρίζεται από αλλαγές.
Οιπολιτικοί επιστήμονες καθώς και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας μιλούν για διάβρωση των τοπικών πολιτισμών και προβλέπουν μια πολιτισμική ομογενοποίηση। Οι πολιτιστικές ροές (εικόνες, λέξεις, πληροφορίες, γνώσεις), αλλά και οι αξίες, οι πεποιθήσεις, οι νόρμες που τις συνοδεύουν, ξεκινούν από τις πλούσιες χώρες της Δύσης και κατακλύζουν ολόκληρο τον κόσμο। Το δυτικό πολιτισμικό πρότυπο ασκεί μια παγκόσμια ηγεμονία και τείνει να επιβληθεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη, περιθωριοποιώντας ή απειλώντας ακόμη και με αφανισμό τους άλλους πολιτισμούς (Κ। Βρύζας 1997)। Η παράδοση και ο λαϊκός πολιτισμός μέσα σ’ αυτό το κλίμα γίνονται ισχυρά σύμβολα μιας ενοποιημένης εθνικής ταυτότητας.
Μέσα σ’ αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο ορισμένοι οικισμοί χαρακτηρίστηκαν από το ΥΠΠΟ παραδοσιακοί. Οι έννοιες της ιστορικής συνέχειας και της αυθεντικότητας ενός οικισμού, καθώς και ο φόβος για την κατεδάφιση ή την «κακοποίηση» των παλιών τους σπιτιών επέβαλε ένα θεσμικό πλαίσιο διατήρησης και προστασίας τους. Γεννώνται ορισμένα ερωτήματα που χρήζουν απάντησης. Ποια η σχέση του παρελθόντος με το παρόν; Υπάρχει συνέχεια ή μία τομή; Μήπως οι όροι που κατασκευάζουν το παραδοσιακό είναι όροι διαφοράς και ασυνέχειας; Το «άλλοτε» και το «αλλού», που αναζητά ο πρώην χωρικός, σημερινός αστός, μήπως είναι το κοντινό παρελθόν και το χωριό που άφησε πίσω του;
Μελετώντας τους παραδοσιακούς οικισμούς μέσα από προγράμματα Π.Ε. θα πρέπει πρώτα να αποσαφηνίσουμε το τι είναι παράδοση και τι παραδοσιακό. Στη συνέχεια να εξετάσουμε την παράδοση σε σχέση με τη νεωτερικότητα, την κοινωνική ζωή και γενικά τη σύγχρονη πραγματικότητα που βιώνουμε
Τα προγράμματα του Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας εξετάζουν τον παραδοσιακό πολιτισμό ως μια ιστορική διαδικασία που διαφοροποιεί τον κόσμο καθώς τον ενώνει. Ανάμεσα στην παράδοση και την νεωτερικότητα αναπτύσσεται μια δυναμική που εκφράζεται με θέση, αντίθεση και τελικά σύνθεση. Η μελέτη του Λαϊκού Πολιτισμού δεν είναι μόνο μάθηση και μνήμη αλλά γίνεται πεδίο προβληματισμού για τις σχέσεις που οικοδομούμε με το περιβάλλον και τους συνανθρώπους μας.

Βιβλιογραφία
Βρύζας Κ., Παγκόσμια επικοινωνία και πολιτιστικές ταυτότητες, Gutenberg, Αθήνα 1997
Νάνου-Σκοτεινιώτη Α., Η Μακρινίτσα του Πηλίου, Κοινότητα Μακρινίτσας, Μακρινίτσα 1998
Νιτσιάκος Β., Παραδοσιακές κοινωνικές δομές, Οδυσσέας, Αθήνα 1991
Νιτσιάκος Β., Χτίζοντας το χώρο και το χρόνο, Οδυσσέας, Αθήνα 2003
Δαμιανάκος Σ., Από τον χωρικό στον αγρότη, Εξάντας-ΕΚΚΕ, Αθήνα 2002
Δέλτσου Ε., Ο ιστορικός τόπος και η σημασία της παράδοσης για το έθνος-κράτος, από το φάκελο σημειώσεων Ανθρωπολογία του ελληνικού χώρου και της Μεσογείου, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, 2005-06
Δημητρίου Σ., Η εξέλιξη του ανθρώπου, τόμος IV, Καστανιώτης, Αθήνα 1996
Κυριακίδου- Νέστορος Α., Η Θεωρία της Ελληνικής Λαογραφίας: Κριτική Ανάλυση, Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1978
Περτρονώτη Μ., Το πορτραίτο μίας διαπολιτισμικής σχέσης, Κρυσταλλώσεις, ρήγματα, ανασκευές (με τη συμμετοχή της Κ. Ζαρκιά), ΕΚΚΕ, ΟΥΝΕΣΚΟ, Πλέθρον, Αθήνα 1998
Hall S., Held D., Mcgrew A., 2003, Η νεωτερικότητα σήμερα, Αθήνα, Σαββάλας

Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2008

Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗ ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ


Αν και το ζητούμενο στην εκπαίδευση σήμερα, είναι η διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, δεν είναι λίγες οι φορές, όπου ως εκπαιδευτικοί προβληματιζόμαστε που θα κατατάξουμε ένα πρόγραμμα που σχεδιάσαμε και υλοποιούμε στα πλαίσια της Ευέλικτης ζώνης. Ίσως ο προβληματισμός αυτός να είναι απόρροια του οξύμωρου σχήματος των υπευθύνων Περιβαλλοντικής Αγωγής, Αγωγής Υγείας, Πολιτιστικών θεμάτων, όπου ο καθένας επιδιώκει να παρουσιάσει το μέγιστο αριθμό προγραμμάτων στο δικό του πεδίο.
Μια μέρα στο Μουσείο είναι πρόγραμμα μουσειοπαιδαγωγικής και επομένως κατατάσσεται στα προγράμματα που εποπτεύονται από τον υπεύθυνο Πολιτιστικών; Ή μπορεί ταυτόχρονα να θεωρηθεί και πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης;
Νομίζω πως είναι ερωτήματα που γεννιόνται από τη στιγμή που οριοθετούνται στεγανά ή δεν έχουμε σαφή εικόνα του ρόλου της Π.Ε.
Η Π.Ε για πολλούς στη χώρα μας στοχεύει στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τα μείζονα περιβαλλοντικά προβλήματα καθώς και στη διαμόρφωση στάσεων και αξιών για την προστασία και την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος. Θεωρώ πως αυτό είναι αποτέλεσμα μιας αντίληψης κάτω από την επίδραση του νεοθετικισμού όπου «η φύση στο χώρο της παιδείας αναπτύσσεται με δύο αντιθετικές θέσεις: 1) η φύση είναι μια αδρανής μάζα που ο άνθρωπος τη χειρίζεται και την εκμεταλλεύεται σύμφωνα με το συμφέρον του, 2) η φύση αποτελεί τον κυρίαρχο και καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του πολιτισμού. Η πρώτη χρησιμοποιείται από την τεχνοκρατία και οδήγησε στην οικολογική κρίση. Θεωρεί ότι το κέντρο πολιτισμού μετακινείται προς την περιοχή της εντατικότερης εκμετάλλευσης των πηγών. »
Πέρα από όποιες θεωρητικές προσεγγίσεις για την Π.Ε, η θεματολογία των περισσοτέρων προγραμμάτων που υλοποιούνται κάθε χρόνο, αναδεικνύει πως η Π.Ε παρά τον επαναπροσδιορισμό της να ενταχθεί στη γενικότερη κοινωνική πραγματικότητα, παραμένει στην ευαισθητοποίηση και επίλυση προβλημάτων περιβαλλοντικής φύσης. Μέσα σ’ αυτή τη λογική ένα πρόγραμμα που έχει ως πεδίο δράσης ένα λαογραφικό ή αρχαιολογικό μουσείο δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ
Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας εδώ και κάποια χρόνια ( από το 2000) έχει κάνει μία τομή στα «περιβαλλοντικά στερεότυπα» σχεδιάζοντας και υλοποιώντας το πρόγραμμα: «Μια μέρα στο Μουσείο». Ο εκπαιδευτικός που θα θελήσει να εφαρμόσει με τους μαθητές του το πρόγραμμα του ΚΠΕ Μακρινίτσας θα μπει σ’ ένα μονοπάτι όπου η Π.Ε συναντά τη σύγχρονη μουσειοπαιδαγωγική άποψη.
Στόχοι του προγράμματος:
Ø Να γίνει πράξη η αντίληψη που θέλει τα μουσεία σ΄ ένα ζωντανό διάλογο με τους επισκέπτες μαθητές.
Ø Να συνειδητοποιήσουν εκπαιδευτικοί και μαθητές πως "Μια μέρα στο Μουσείο" μπορεί να προσφέρει γνώση, ευκαιρία για δημιουργική δράση. Το Μουσείο ως χώρος μάθησης αντισταθμίζει ελλείμματα εμπειρίας του σχολείου. Το πρόγραμμά του διαμορφωμένο και με ανοιχτές δράσεις και παιχνίδια δίνει τη δυνατότητα σε κάθε παιδί να διαμορφώσει τις δικές του σκέψεις και αντιλήψεις.
Ø Να γνωρίσουν οι μαθητές στοιχεία της Τοπικής Ιστορίας και Παράδοσης, μα και στοιχεία που αφορούν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.
Το μουσείο λοιπόν ως χώρος διατήρησης της συλλογικής μνήμης και ιστορίας μέσα από τα υλικά τεκμήρια δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες - μαθητές να ανιχνεύσουν και να μελετήσουν πολιτιστικές ιδέες και αρχές, κοινωνικές αλλαγές, σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Το μουσείο παύει να είναι ένας μουντός χώρος που προσπερνάς στα γρήγορα τα εκθέματα του, αλλά μετατρέπεται σε πεδίο δράσης και έρευνας, σε χώρο που μπορείς να νιώσεις χαρά και συγκίνηση.
Η προεργασία που γίνεται στους χώρους του ΚΠΕ κατά ομάδες πριν την επίσκεψη, η επαφή με το παρελθόν και τα αυθεντικά αντικείμενα μέσω σκηνικών αναπαραστάσεων στο Μουσείο και τα φύλλα εργασίας στο πεδίο- Μουσείο καθώς και οι δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης, που ακολουθούν μετά την επίσκεψη, δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες –μαθητές να ανακαλύψουν τη διαλεκτική σχέση περιβάλλοντος και πολιτισμού.
«Κάθε μουσειακό αντικείμενο δεν υπάρχει καθεαυτό αλλά αποκτά πολυσήμαντο χαρακτήρα και αξία μέσα από τη διαδικασία της ερμηνευτικής του προσέγγισης. Έτσι ένα αντικείμενο μπορεί παράλληλα να παρουσιαστεί ως έργο τέχνης, ως χρηστικό αντικείμενο, ως σύμβολο αξιών και πομπό κοινωνικών και ιδεολογικών μηνυμάτων που αφορούν και τη σύγχρονη κοινωνία».
Η σκυτάλη περνά στο σχολείο, όπου οι μαθητές με αφορμή τα όσα είδαν και μελέτησαν στο Μουσείο, μπορούν να ασχοληθούν με πολλά επιμέρους θέματα, όπως διαχείριση νερού & απορριμμάτων, τα υλικά των χρηστικών αντικειμένων στο χθες
(στα χρόνια του παππού και της γιαγιάς) και στο σήμερα। Βήμα –βήμα ίσως οι συμμετέχοντες και διαμορφωτές του προγράμματος «δουν» πως στη φύση είναι ενσωματωμένη η ιστορία της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Το μήνα Δεκέμβριο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα περιλαμβάνει και θεματολογία σχετική με τον εορτασμό του Δωδεκαήμερου στο Πήλιο.

Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2008

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο Τσαλαπάτα






Η Βιομηχανική κληρονομιά στην εκπαίδευση
Τσιμπλούλης Γεράσιμος

Η εκπαίδευση, μέσα στο πλαίσιο της μετανεωτερικότητας αποκτά καινούριο περιεχόμενο και καλείται να διαμορφώσει αντιλήψεις και πρότυπα, στάσεις και συμπεριφορές, όπου θα οδηγούν στην αποδοχή της διαφορετικότητας, στη συνύπαρξη με τον άλλο, στην αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων για μια βιώσιμη ανάπτυξη.
Προς αυτή την κατεύθυνση η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Όπως όλοι γνωρίζουμε η Π.Ε. προωθεί τα σχέδια εργασίας τα οποία αποτελούν σκόπιμες και μεθοδευμένες μορφές δράσης, διεξάγονται μέσα από συλλογικές διαδικασίες, κινητοποιούν και εμπλέκουν τους μαθητές επειδή τα θέματά τους άπτονται των ενδιαφερόντων τους. Επίσης συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση των ατόμων, στην κοινωνική ένταξη των «διαφορετικών», στον εκδημοκρατισμό των ομάδων. Εξασφαλίζουν ευνοϊκές συνθήκες μάθησης. Το Σχολείο μεταμορφώνεται και το μάθημα ξεφεύγει από τα βιβλία, τα τετράδια και τα θρανία. Χάνονται οι τοίχοι της αίθουσας, η καθημερινή μιζέρια και το άγχος της ύλης.
Ένα σύγχρονο διεπιστημονικό αντικείμενο το οποίο μπορεί να ενταχθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι και η βιομηχανική κληρονομιά, η οποία μελετά όχι μόνο τα υλικά άυλα και φυσικά κατάλοιπα μιας βιομηχανικής δραστηριότητας αλλά και κάθε πηγή που μπορεί να μαρτυρήσει γι’ αυτή.
"Η βιομηχανική κληρονομιά είναι τα κατάλοιπα του βιομηχανικού πολιτισμού που έχουν ιστορική, τεχνολογική, κοινωνική ή επιστημονική αξία. Αυτά τα κατάλοιπα αποτελούνται από κτίρια και μηχανήματα, εργαστήρια, μύλους και εργοστάσια, μεταλλεία, χώρους αποθήκευσης, τόπους όπου παράγεται, μεταφέρεται και χρησιμοποιείται ενέργεια, μεταφορές με όλη την υποδομή τους, καθώς και χώρους που χρησιμοποιούνταν για κοινωνικές δραστηριότητες σχετικές με τη βιομηχανία, όπως η στέγαση, η θρησκευτική λατρεία και η εκπαίδευση. "
(TICCIH «Η Χάρτα του Nizhny Tagil για τη Βιομηχανική Κληρονομιά)
Και πράγματι σε όλο τον αστικό ή ημιαστικό ελληνικό χώρο, ακόμα και στον περιβάλλοντα χώρο σχολείων, υπάρχουν διάσπαρτα βιομηχανικά κτίσματα, πολύτιμα δείγματα της βιομηχανικής μας κληρονομιάς. Λόγω της αποβιομηχάνισης, της αλλαγής παραγωγικών δραστηριοτήτων, ή της εξέλιξης της τεχνολογίας και των προσανατολισμών της αγοράς άλλα έχουν εγκαταλειφθεί και δοκιμάζονται από τη φθορά του χρόνου και άλλα βιομηχανικά συγκροτήματα άλλαξαν χρήση, χάνοντας ίσως και την «ιστορική» τους ταυτότητα.
Προσεγγίζοντας το θέμα της βιομηχανικής κληρονομιάς μέσα από την οπτική της εκπαίδευσης και ειδικότερα της Περιβαλλοντικής Αγωγής, προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα:
Η βιομηχανική κληρονομιά μπορεί να αποτελέσει πεδίο έρευνας που να αγγίζει τα ενδιαφέροντα των μαθητών μας;
Θέλουν οι μαθητές μας να γνωρίσουν τη λειτουργία και τη συνεισφορά της βιομηχανίας του χθες στον τόπο μας;
Η βιομηχανία συνδέεται με την χωροταξική και οικιστική μορφή της πόλης που ζούμε;
Πώς αντιλαμβανόμαστε την αξιοποίηση και την επανάχρηση των βιομηχανικών κτιρίων;
Απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα προσπαθεί να δώσει η εφαρμογή του προγράμματος «Βιομηχανική κληρονομιά –κεραμοποιείο Ν. & Σ. Τσαλαπάτα», το οποίο σχεδιάστηκε από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας και εφαρμόστηκε πιλοτικά με επιτυχία τη σχολική χρονιά 2007-08 . Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε την άριστη συνεργασία που είχαμε με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Πειραιώς που έχει και την ευθύνη λειτουργίας του Μουσείου καθώς επίσης και με το Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου (ΔΗ.Κ.Ι.)
Στόχοι του προγράμματος
1) Η κατανόηση της αξίας και του ιστορικού πλούτου της βιομηχανικής κληρονομιάς
2) Η σημασία της στη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας του τόπου
3) Η ανάδειξη της άρρηκτης σχέσης βιομηχανικής κληρονομιάς και περιβάλλοντος ( ανθρωπογενούς και φυσικού)
4) Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος στο πρόσφατο παρελθόν σημάδεψε τη σχέση του με τη φύση. Ο επαναπροσδιορισμός της τραυματικής σχέσης ανθρώπου – φύσης για τις μελλοντικές ανθρώπινες παρεμβάσεις φιλικότερες στο περιβάλλον
5) Η διαμόρφωση ευνοϊκών στάσεων, δράσεων, νοοτροπιών και συμπεριφορών όσο αφορά την πολιτιστική –βιομηχανική κληρονομιά
6)Η διαμόρφωση προτάσεων για την επανάχρηση των βιομηχανικών κτηρίων
7) Η απόκτηση εμπειριών για τη δόμηση ενός κοινωνικού συστήματος αξιών που θα αποβλέπει στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
8) Η δημιουργία αυριανών πολιτών που θα μπορούν να διεκδικούν και να περιφρουρούν τις κατακτήσεις τους.
Στάδια προγράμματος (ώρες: 10.00 -13.30 )
Α΄ μέρος
Υποδοχή των μαθητών στην αίθουσα διαλέξεων του Μουσείου Τσαλαπάτα
Αναφορά στη βιομηχανική πορεία της περιοχής του Βόλου
Χωρισμός των μαθητών σε δύο ομάδες
Β΄ μέρος
Α΄ ομάδα ξενάγηση στους χώρους του Μουσείου-συμπλήρωση φύλλων εργασίας
Β΄ ομάδα εργαστήριο πηλού με την ευθύνη του Π.Ι.Ο.Π
Γ΄ μέρος
Η διαδικασία, του Β΄ μέρους, επαναλαμβάνεται αντίστροφα για τις δύο ομάδες, έτσι ώστε όλοι οι μαθητές να περάσουν και από τα δύο στάδια।
Αξιολόγηση –λήξη προγράμματος
Προαιρετική περιήγηση στη συνοικία των Παλαιών
(μύλοι Λούλη, εργοστάσιο Παπαγεωργίου, Σιδηροδρομικός Σταθμός)

Επιμέρους Θέματα επεξεργασίας στο σχολείο
Α) Η πρώτη ύλη (άργιλος) στην κεραμοποιία και στην αγγειοπλαστική
Β) Τα μέσα μεταφοράς της πρώτης ύλης και των παραγόμενων προϊόντων
Σιδηροδρομικός Σταθμός Βόλου
Γ) Η ενέργεια-το φαινόμενο συμπαραγωγής. Βιομηχανία και ρύποι
Δ) Η βιοκλιματική κατοικία- οικοδομικά υλικά φιλικά προς το περιβάλλον
Θεματικές ενότητες σχολικού προγράμματος
Tα σχολεία πέρα από την επίσκεψη στο Μουσείο Τσαλαπάτα και την υλοποίηση του σχετικού προγράμματος, μπορούν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν πρόγραμμα για τη βιομηχανική κληρονομιά της ευρύτερης περιοχής τους. Οι θεματικές ενότητες που προτείνονται στις περιβαλλοντικές ομάδες είναι αρκετές. Κάθε ομάδα επιλέγει με ποια θεματική θα ασχοληθεί σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα της και το πεδίο έρευνας και μελέτης που υπάρχει στην περιοχή της.
1. Βιομηχανικά κτήρια: Ανίχνευση καταγραφή, ιστορική κατάταξη βιομηχανικών κτηρίων. Εξέλιξη της αρχιτεκτονικής τους, κυρίαρχα ρεύματα, παραδοσιακές τέχνες, επανάχρηση των κτηρίων και αξιοποίησης τους στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης.
2. Μελέτη των μηχανών, των εργαλείων και των βιομηχανικών προϊόντων ως α) πολιτιστικών αγαθών που μαρτυρούν τα στάδια ανανέωσης και επιρροής της τεχνολογίας στην εξέλιξη της εργασίας και της παραγωγής και β) της ξεχωριστής αισθητικής αξίας από την εποχή που κρύβονται κάτω από διακοσμητικά επιθέματα ως τη στιγμή που θα αποκτήσουν αυτόνομη αισθητική και θα περάσουν στη μαζική παραγωγή.
3. Τα μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς. Η επανάσταση στον τρόπο παραγωγής καθιστά αναγκαία την επανάσταση και στα μέσα μεταφοράς και συγκοινωνίας. Το τρένο, το ατμόπλοιο, το τραμ, οι αστικές συγκοινωνίες, τόποι κατασκευής, υποδομή είναι θέματα προς μελέτη.
4.Η κοινωνία της εργασίας. Η οργάνωση της κατοικίας των εργαζομένων, η καθημερινή ζωή, η οργάνωση του ελεύθερου χρόνου, οι συνθήκες διαβίωσης, οι συνθήκες εργασίας, το εργατικό κίνημα, η διαμόρφωση ταξικής συνείδησης και οι ιδιότυπες σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων μιας τοπικής κοινωνίας.
5. Μελέτη πηγών. Αρχεία, γραπτές πρωτογενείς και δευτερογενείς και προφορικές μαρτυρίες, διαφημιστικά φυλλάδια, φωτογραφικό υλικό, χάρτες, η επίδραση της βιομηχανικής εποχής στα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις, την αισθητική, τη γλώσσα, τη μουσική, τη λογοτεχνία.
6. Προβιομηχανική εποχή. Για να κατανοήσουμε τον βιομηχανικό πολιτισμό πρέπει να κατανοήσουμε την εποχή που τον προετοίμασε δηλ. την προβιομηχανική εποχή. Νερόμυλοι, μπατάνια, ντριστέλες, νεροπρίονα μπαρουτόμυλοι, κ.λ.π. αποτελούν πεδίο έρευνας και μελέτης.
7। Φυσικοί πόροι βιομηχανικής εκμετάλλευσης. Τεχνικά έργα και έργα υποδομής. Τμήματα του ελληνικού εδάφους και υπεδάφους τροφοδότησαν με πρώτες ύλες ή παράγωγα τους την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας επιφέροντας σοβαρές αλλαγές στο ελληνικό τοπίο. Μεταβολές στο περιβάλλον έχουμε και με τα μεγάλα τεχνικά έργα ( αποξηράνσεις, διώρυγες, γέφυρες). Συγκριτική μελέτη παραδοσιακών και σύγχρονων μορφών εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. Αξιοποίησης ήπιων μορφών ενέργειας.
Το Κ.Π.Ε. Μακρινίτσας για την καλύτερη στήριξη του προγράμματος σύντομα θα εκδόσει το εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο θα περιλαμβάνει ένα θεωρητικό πλαίσιο για τον εκπαιδευτικό και φύλλα εργασίας για τους μαθητές.
Σε όλη μας αυτή την προσπάθεια πρέπει να τονίσουμε την αγαστή συνεργασία που έχουμε με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.), τον προϊστάμενο και τους υπαλλήλους του Μουσείου Τσαλαπάτα.
Πολύτιμη και η συνεργασία με το Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου (ΔΗ.Κ.Ι.)

Τετάρτη 19 Νοεμβρίου 2008

Μ.Μ.Ε. και φύλο


«Ο προβληματισμός για το φύλο και τα ΜΜΕ ξεκίνησε µε τον προβληματισμό για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ ο οποίος πηγάζει από το θεωρητικό έργο του φεμινιστικού κινήματος της δεκαετίας του ’70. Αυτός ο προβληματισμός πήρε διαφορετικές μορφές εξ’ αιτίας των διαφορετικών πολιτικών και ιδεολογικών θέσεων και θεωριών αυτού του ετερόκλητου κινήματος και της υιοθέτησης διαφορετικών προσεγγίσεων ως προς την μελέτη της επικοινωνίας και των ΜΜΕ. Μία σημαντική προσέγγιση για την αναπαράσταση των γυναικών στα πλαίσια του φεμινιστικού προβληµατισµού, ήταν αυτή της σχολής της μαζικής επικοινωνίας , κυρίαρχη τότε στην Αμερική ) στην μελέτη των ΜΜΕ . Αυτή η προσέγγιση δίνει έμφαση στα στερεότυπα των γυναικών που εμφανίζονται στα ΜΜΕ (και κυρίως την τηλεόραση) και στις επιδράσεις αυτών των στερεότυπων στο τηλεοπτικό κοινό .
Συγκεκριμένα, οι γυναίκες εμφανίζονται συνήθως ως νέες, όμορφες µ’ έναν συμβατικό τρόπο, ορίζονται σε σχέση µε κάποιον άνδρα είναι παθητικές, αναποφάσιστες, εξαρτημένες, υποταγμένες, νοικοκυρές και δεδομένες ή /και σεξουαλικά αντικείμενα (van Zoonen, 1991). Αυτό συμβαίνει, σύμφωνα µε αυτή την προσέγγιση διότι τα ΜΜΕ αντικατοπτρίζουν τις κυρίαρχες, πατριαρχικές ιδέες και αξίες της κοινωνίας.»
Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποια η αναπαράσταση σήμερα της γυναίκας και του άντρα στην αρχή του 21ου αιώνα, στην εποχή της μετανεωτερικότητας; Έχουν αλλάξει τα δεδομένα ή συνεχίζονται να αναπαράγονται κοινωνικά στερεότυπα για το φύλο με βάση την πατριαρχική ιδεολογία;
Μέσα από το παράδειγμα που ακολουθεί της καθημερινής τηλεοπτικής σειράς του Antena, «Η Λόλα» θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μία απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.
«Ένας άντρας με τα όλα του μεταλλάσσεται σε γυναίκα και μοιράζεται μαζί μας τα ευτράπελα της νέας του ζωής σε καθημερινή βάση, από το φθινόπωρο στην τηλεόραση του ΑΝΤ1. Η απολαυστική "Λόλα", βασισμένη στην ομώνυμη επιτυχημένη Αργεντίνικη σειρά, θα μας κρατάει συντροφιά κάθε απόγευμα.
Πριν γνωρίσουμε τη Λόλα (Αντα Λιβιτσάνου), θα γνωρίσουμε τον Λεωνίδα Λάλο (Γιάννης Αϊβάζης), εκδότη και διευθυντή του ΜΙΣΤΕΡ, ενός τυπικού "αντρικού" περιοδικού. Νέος, ωραίος και πετυχημένος, είναι ο ιδανικός εργένης και το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου πολλών γυναικών. Ο ίδιος όμως τις γυναίκες τις αντιμετωπίζει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τις παρουσιάζει στο περιοδικό: ως αναλώσιμα αντικείμενα ηδονής! Η ιδεολογία του για την ζωή συνοψίζεται στο μότο "γρήγορα αυτοκίνητα, γρήγορο Ιντερνετ, γρήγορες «γυναίκες». Μ’ αυτή ακριβώς την σειρά! Στο διάβα του ο Λεωνίδας αφήνει θύματα με την ίδια ταχύτητα που οδηγεί το τζιπ του. Το τελευταίο όμως θύμα του, η όμορφη και μυστηριώδης Ρομίνα, αποφασίζει να του δώσει ένα μάθημα και - με τη βοήθεια μιας τσιγγάνας - του κάνει μάγια! Έτσι μια νύχτα με ολική έκλειψη πανσέληνου, ο Λεωνίδας κοιμάται βαθειά τον ύπνο του αδίκου σαν άντρας κατακτητής και το επόμενο πρωί ξυπνάει στο σώμα μιας όμορφης γυναίκας!
Ο Λεωνίδας Λάλος, τώρα πια Λόλα, βρίσκεται αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα του να είσαι γυναίκα στον 21 αιώνα. Ναι μεν οι γυναίκες έχουν κατακτήσει πολλά, αλλά οι δομές της κοινωνίας παραμένουν κατά βάθος τρομερά φαλλοκρατικές και "ανατολίτικες". Έτσι μαθαίνει από πρώτο χέρι τι θα πει σεξουαλική παρενόχληση, σεξιστική εργασιακή συμπεριφορά, και όλα τα παρελκόμενα που ο ίδιος ο Λεωνίδας βοήθησε να καλλιεργηθούν στο περιοδικό. Ταυτόχρονα ανακαλύπτει την τρέλα που βιώνει η σύγχρονη γυναίκα, που πρέπει να είναι και σωστή επαγγελματίας και σέξι και υπεύθυνη και "μοδάτη" και αποτελεσματική και νοικοκυρά, κι όλα αυτά σκαρφαλωμένη σε ψηλά τακούνια!»
Επικεντρώνοντας την προσοχή μας σε ορισμένα στοιχεία της σειράς, όπως το ντύσιμο των ηθοποιών (αντρών-γυναικών), τους διαλόγους, τις λέξεις κλισέ που χρησιμοποιούνται μπορούμε να οδηγηθούμε στην εξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων, τα οποία συμφωνούν με το κείμενο- παρουσίαση της σειράς .
Το ντύσιμο είναι αυτό που αναπαράγει το πρότυπο της θηλυκότητας για τη γυναίκα, δηλαδή: ψηλοτάκουνα, αποκαλυπτικά ρούχα που αποκαλύπτουν το μπούστο ή την πλάτη, προκλητικά εσώρουχα. Για τον άντρα σακάκι, πουκάμισο και γραβάτα που τονίζουν τη σοβαρότητα που πρέπει να διακρίνει έναν άντρα πετυχημένο.
Η γυναίκα θέλει να εντυπωσιάσει με το ντύσιμο της για να ρίξει τον άντρα (σεξουαλικό αντικείμενο), γι’ αυτό και ξοδεύει πολλά, η ντουλάπα της είναι γεμάτη και κάθε φορά χρειάζεται αρκετή ώρα για να διαλέξει τι θα φορέσει. Οι φεμινίστριες αντίθετα έχουν λιτό και συντηρητικό ντύσιμο, ένα ταγιεράκι τους είναι αρκετό για μια δημόσια εμφάνιση.
Η ιδανική γυναίκα είναι αυτή που μαγειρεύει, σιδερώνει τα πουκάμισα του άντρα, κλίνει το στόμα της. Ο άντρας είναι αυτός που κάνει το τραπέζι στη γυναίκα, ενώ η γυναίκα κάνει το κρεβάτι (λόγια που ειπώθηκαν σε διάλογο).
Η γυναίκα «σατανικό μυαλό». Η ανεξάρτητη γυναίκα ριψοκινδυνεύει. Οι γυναίκες είναι κυράτσες που θέλουν να έχουν δίπλα τους τον άντρα για να τις προστατεύει.
Με βάση τις παραπάνω επισημάνσεις οδηγούμαστε στις παρακάτω αναπαραστάσεις του φύλου.
Άντρας: πολυγαμικός, ανεξάρτητος, πετυχημένος, έχει φωνή, παρέχει προστασία στη γυναίκα.
Γυναίκα: καλή νοικοκυρά, σεξουαλικό αντικείμενο, σατανικό μυαλό, καταναλώτρια.
Επομένως βλέπουμε να αναπαράγονται πατριαρχικά στερεότυπα στην ελληνική τηλεόραση। Το παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε είναι πιστή αντιγραφή Αργεντίνικης σειράς του 1991.।
Τα στερεότυπα αυτά συνεχίζουν να καθρεφτίζουν τις θέσεις και ιδέες που έχει για το φύλο ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας। Ίσως να είναι ξεπερασμένα για τους νέους και τους ψαγμένους και μακάρι...
Πηγές:

Τετάρτη 12 Νοεμβρίου 2008

Εφημερίδες και ιδεολογίες


«Η έκφραση «ανάγνωση των εφημερίδων» είναι κάτι σαν σφάλμα της γλώσσας, μια μεταφορά από άλλους τρόπους συγκέντρωσης του βλέμματος και της σκέψης σε γραπτά σημεία. Το διάβασμα μιας εφημερίδας είναι «μορφή γραμματισμού» πολύ διαφορετική από την ανάγνωση, λ.χ., ενός βιβλίου. Το μάτι τρέχει, συνδυάζει, ξεσκαρτάρει έχει ασκηθεί να μη στέκεται. Ξεφυλλίζουμε. Διαβάζουμε επιλεκτικά. Κρατάμε αποκόμματα. Αλλά κάποια στιγμή, όλη η συσσωρευμένη επιφυλλιδογραφία των κυριακάτικων θα οδηγηθεί στην ανακύκλωση.» Σπύρου Α. Μοσχονά
Πέρα από την παραπάνω διαπίστωση η εφημερίδα αποτελούσε και ίσως να αποτελεί το μέσο ταξινόμησης των ανθρώπων με βάση τις ιδεολογίες και τα πολιτικά τους πιστεύω. Με μεγάλη ευκολία χαρακτηρίζουμε κάποιον κουμουνιστή αν διαβάζει Ριζοσπάστη ή συντηρητικό αν επιλέγει την Εστία για την ενημέρωσή του.
Τι είναι αυτό που μας οδηγεί με βάση τον τίτλο της εφημερίδας να κατηγοριοποιούμε και τους αναγνώστες; Να τους κατατάσσουμε σε δημοκρατικούς, συντηρητικούς, κεντρώους, αριστερούς, φασίστες, αντιεξουσιαστές ;
Η εφημερίδα πέρα από την παρουσίαση γεγονότων της επικαιρότητας αναπαριστά και συντηρεί ένα σύστημα ιδεών και αξιών, αναπαράγει κοινωνικά στερεότυπα, ανταποκρίνεται σε ανάγκες ορισμένων ανθρώπων ή ομάδων (γι’ αυτό άλλωστε και η μεγάλη ποικιλία εφημερίδων και κατ’ επέκταση περιοδικών).
Τι είναι αυτό που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε την τυχόν ιδεολογία που προσπαθεί να περάσει η κάθε εφημερίδα;
Το όνομά της κατ’ αρχήν σηματοδοτεί ίσως τη φιλοσοφία και την ιδεολογία της. Για π.χ. η Εστία παραπέμπει στην οικογένεια, στο έθνος, επομένως κινείται σε ιδεολογικά πλαίσια του έθνους κράτους και του εθνοκεντρισμού. Ο Ριζοσπάστης, ως επίσημο όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του Κουμουνιστικού Κόμματος λειτουργεί ως εργαλείο πάλης της εργατικής τάξης και ως το μέσο έκφρασης των κομματικών θέσεων.
Η γλώσσα και το ύφος, η θεματολογία, οι εικόνες και οι διαφημίσεις επίσης παίζουν ρόλο, ώστε να αποκομίσουμε στοιχεία για την ιδεολογία που υπηρετεί η εφημερίδα. Επανερχόμαστε στο παράδειγμα με το Ριζοσπάστη και την Εστία. Στο Ριζοσπάστη, διαβάζουμε στα κείμενα συχνά τις λέξεις πλουτοκρατία, δικομματισμός, αντιλαϊκά μέτρα, φτωχά λαϊκά στρώματα, συνδικαλιστικές ηγεσίες, κοινωνική εργασία κ.α. Εύκολα διαπιστώνουμε πως το λεξιλόγιο της εφημερίδας παραπέμπει στο ιδεολογικό πλαίσιο που εκφράζει το Κ.Κ.Ε.
Περνούμε στην Εστία. Η αναφορά που μας δίνει το παρακάτω κείμενο σχετικά με τη γλώσσα της εφημερίδας μας οδηγεί στο συμπέρασμα πώς η γλώσσα λειτουργεί ως εργαλείο της ιδεολογίας που υπηρετεί.
«Η Εστία (Εστία στο μονοτονικό σύστημα) είναι μία Αθηναϊκή απογευματινή πολιτική, πολιτιστική και οικονομική εφημερίδα. Το 1995 είχε περίπου 3900 αναγνώστες. Αναφορικώς με την πολιτική και τον πολιτισμό μπορεί να διαβαθμίζεται σαν συντηρητική εφημερίδα που επίσης δεν απορρίπτει τις εθνικές ιδέες. Ειδικώς από μακρού προειδοποιεί για τους κινδύνους που υπάρχουν – κατά την γνώμη της – για την ελληνική γλώσσα (ξένες λέξεις, λατινικά γράμματα, κτλ.). Επειδή στην Ελλάδα γενικά η πολιτική αντίληψη και η γλωσσική χρήση συνδέονται, η Εστία χρησιμοποιεί μία μετριοπαθή μορφή της καθαρεύουσας. Η Εστία είναι η μοναδική καθημερινή εφημερίδα που δεν ακολούθησε τη μεταρρύθμιση της ελληνικής ορθογραφίας που έγινε το 1982 και γι' αυτό ακόμα χρησιμοποιεί το πολυτονικό σύστημα (χωρίς βαρείες).» Βικιπαίδεια
Επίσης ο τίτλος « Η ιστορία που διδάσκονται τα ελληνόπουλα στη Β. Ήπειρο που βρίσκομαι σε άρθρο της στις (5-11-2008) αποτελεί ένα στοιχείο, που νομίζω ότι σηματοδοτεί τον εθνοκεντρικό χαρακτήρα της εφημερίδας και τα πιστεύω για αλύτρωτες πατρίδες.
Το παράδειγμα που έδωσα με τις δύο εφημερίδες δίνει ξεκάθαρα το ιδεολογικό τους στίγμα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η ρήση του Τσόμσκι "πως το μιντιακό σύστημα φιλτράρει τις ειδήσεις" βρίσκει εφαρμογή στο παράδειγμα μας, γιατί επιλέγονται ειδήσεις ή σχολιάζονται τα συμβάντα με βάση την ιδιοκτησία (Κ.Κ.Ε. για το Ριζοσπάστη) ή την προπαγάνδα (εθνικισμός στην Εστία).
Φυσικά οι περισσότερες εφημερίδες σήμερα προσπαθούν να θέλξουν τους αναγνώστες με τις προσφορές και έτσι πετυχαίνουν να ρίξουν τα στεγανά των κομματικών ιδεολογιών. Επομένως σήμερα η εφημερίδα δε μπορεί να αποτελεί ένα ασφαλές μέσο για να προσδιορίσουμε την ιδεολογία του αναγνώστη. Άλλωστε υπάρχει μια ρευστότητα ανάμεσα στην ιδεολογία και τις πολιτικές πρακτικές, ώστε να έχουμε μιλήσει στο πρόσφατο παρελθόν για δεξιά πολιτική με αριστερή συνθηματολογία.

Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2008

Παγκοσμιοποίηση και Μ.Μ.Ε.


Πως το παγκόσμιο γίνεται τοπικό
Τα Μ.Μ.Ε. και ειδικότερα η τηλεόραση έχουν εκμηδενίσει τις αποστάσεις και φέρνουν εικόνες και γεγονότα που συμβαίνουν στον πλανήτη σαν να συνέβησαν δίπλα μας. Η παγκοσμιοποίηση οδηγεί σε μία ριζική αναδιάταξη του χρόνου και του χώρου στην κοινωνική ζωή-αυτό που ο Γκίντενς αποκαλεί αποστασιοποίηση του χώρου και του χρόνου. Ο ίδιος αναφέρει πως τα παγκόσμια επικοινωνιακά δίκτυα και σύνθετα συστήματα παραγωγής και ανταλλαγής πληροφοριών ελαχιστοποιεί τον έλεγχο των τοπικών συνθηκών στη ζωή του ανθρώπου. Παρατηρούμε λοιπόν μια παγκοσμιοποίηση στην επικοινωνία η οποία οδηγεί σύμφωνα με τη Σρέμπερνυ- Μοχάμμαντι, το παγκόσμιο να γίνεται τοπικό και το τοπικό παγκόσμιο, καθώς και σε αναδιαπραγματεύσεις ταυτότητας. Την παραπάνω διαπιστώση θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε στο παράδειγμα μας, που είναι η τηλεοπτική σειρά του Mega « Η Πολυκατοικία»
«Απ' έξω όλα φαίνονται φυσιολογικά. Από μέσα όμως εκτυλίσσεται η Κόλαση του Δάντη... Μια πολυκατοικία στο κέντρο της Αθήνας, έξι διαμερίσματα, ένα θυρωρείο, ένα βίντεο-κλαμπ, ένα ετοιμόρροπο ασανσέρ και δεκαοκτώ ήρωες της διπλανής πόρτας σε κατάσταση παροξυσμού. Η όμορφη φιλενάδα και η άσχημη φιλενάδα, ο φαφλατάς διαχειριστής και η κουτσομπόλα γυναίκα του, η καλοκάγαθη αδερφή και η στριμμένη αδελφή στην τρίτη ηλικία, ο χωρισμένος γυναικάς με την μαμά- μέγαιρα, η δυναμική καριερίστα και ο ανώριμος άντρας, το γκέι ζευγάρι, η επαναστατημένη έφηβη, το εντεκάχρονο πειραχτήρι, ο «χύμα» θυρωρός... Και στην πορεία έρχονται κι άλλοι ένοικοι...Μένουν όλοι εδώ και όλοι κατά βάθος μοιράζονται την ίδια απορία: Να ζεις εδώ ή να μη ζεις; Η Πολυκατοικία είναι μια μοντέρνα ματιά στα αιώνια προβλήματα της συγκατοίκησης. Μια ανατρεπτική κωμωδία καταστάσεων, με τρελούς ρυθμούς και βιτριολικό χιούμορ.»
http://www.myphone.gr/forum/showthread.php?t=220220
Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι, καθρεφτίζει την ελληνική πραγματικότητα; Σε ποια πολυκατοικία συμβαίνει όλοι να γνωρίζονται με όλους. Εδώ χρόνια μένεις σε ένα διαμέρισμα και δεν ξέρεις ποιος είναι ο διπλανός σου. Ως ξεχωριστές παράλληλες ιστορίες δε διαφέρουν από την ελληνική πραγματικότητα. Οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων συγκλίνουν να είναι παρόμοια σε όλο τον κόσμο.
Εκείνο που αγνοούν οι τηλεθεατές είναι πως η σειρά είναι πιστή αντιγραφή επιτυχούς ξένης σειράς, ισπανικής προελεύσεως "Aqui no hay quien viva" , που μέσα στο πλαίσιο της πλανητικής οικονομίας που διέπει τα Μ.Μ.Ε. έφθασε και λανσάρετε ως ελληνικό τηλεοπτικό προϊόν. Ασφαλώς στην ελληνική πολυκατοικία τα σύνορα που έχουν δημιουργηθεί ανάμεσα στους ενοίκους δεν αφήνουν περιθώρια για συμπεριφορές σαν αυτές που βλέπουμε στη σειρά.
Ένα άλλο σημείο της σειράς, που έρχεται κόντρα στα στερεότυπα της ελληνικής οικογένειας, είναι το γκέι ζευγάρι που συγκατοικεί. Εδώ βλέπουμε πως το παγκόσμιο έρχεται για να γίνει τοπικό. Μια εικόνα συνηθισμένη στον πρώτο κόσμο, περίεργη σήμερα στο δικό μας και μάλλον αποδεχτή στο αύριο. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε πως τα τελευταία χρόνια στην ελληνική τηλεόραση παρουσιάζεται ο ομοφυλόφιλος χωρίς τη στάμπα του "παρά φύση". Είναι κάτι που συμβαίνει γύρω μας και που οδηγεί έστω αργά στο σεβασμό της σεξουαλικής επιλογής και στα δικαιώματα που έχει ως άνθρωπος.
"Στην πολυκατοικία του Mega, οι gay αρχίζουν να συζούν...Η εποχή του Φίφη του τοιούτου έχει περάσει ανεπιστρεπτί." Πρώτο Θέμα online, 13 Οκτωβρίου 2008
«Η δουλειά κάθε σεναρίου είναι να πιάσει μια ιστορία πιο ιδιαίτερη και να την περάσει στον κόσμο. Όχι απαραίτητα να ταυτιστεί ο κόσμος με αυτήν…»
Χάρης Ασημακόπουλος, ηθοποιός-πρωταγωνιστής της σειράς (τηλεκοντρόλ τευχ. 870)
«Είναι λίγο υποκρισία όλο αυτό…να υπάρχουν στην τηλεόραση ερωτικά τρίγωνα και τετράγωνα και να μην μπορούν να αποδεχτούν μια τέτοια σχέση, σαν αυτή του σίριαλ.» Νίκος Πουρσανίδης, ηθοποιός- πρωταγωνιστής της σειράς (τηλεκοντρόλ τευχ. 870)
"Η σειρά βγάζει γέλιο. Δε με σοκάρει η εικόνα των gay, ούτε οι πρώτοι, ούτε οι τελευταίοι είναι στην Ελλάδα" Σοφία Τ., μαθήτρια Λυκείου
Επομένως σύμφωνα και με το παράδειγμα επιβεβαιώνεται η θέση της Σρέμπερνυ- Μοχάμμαντι πως το παγκόσμιο γίνεται τοπικό. Το τηλεοπτικό προϊόν του 1ου κόσμου περνά στο δικό μας κόσμο, ενσωματώνεται και γίνεται κομμάτι της δικής μας πραγματικότητας, εκγηγενισμός, σύμφωνα με την προαναφερθείσα ανθρωπολόγο.
Αλλά και μέσα από την οπτική της Σχολής του Μπέρμιγχαμ ο τηλεθεατής κριτικάρει το τηλεοπτικό προϊόν, βρίσκεται σε μια διαπάλη με τις θέσεις του που ασφαλώς θα οδηγήσει σε νέους επαναπροσδιορισμούς της ταυτότητας που έχει σχέση με το φύλο, την ηλικία την εθνότητα.

Δευτέρα 27 Οκτωβρίου 2008

Τζορτζ Μπους και Σαντάμ Χουσεΐν βίοι παράλληλoι



Σε λίγες μέρες οι προεδρικές εκλογές στις Η.Π.Α. θα φέρουν το νέο κάτοικο του Λευκού Οίκου. Ο Τζορτζ Μπους περνά στην ιστορία της Αμερικής, μα και στην παγκόσμια ιστορία, ως ο ηγέτης, που στο όραμα της πάταξης της τρομοκρατίας, προκάλεσε τους πολέμους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ.
Ας γυρίσουμε το χρόνο πίσω και ας κάνουμε μία ενδεικτική σύντομη αναφορά σε Μ.Μ.Ε. που αναφέρθηκαν στον πόλεμο του Ιράκ.
«Μπους: αναπόφευκτος ο πόλεμος με το Ιράκ: O Αμερικανός πρόεδρος, Τζωρτζ Μπους, δήλωσε ότι ο πόλεμος εναντίον του Σαντάμ Χουσεΐν ίσως τώρα να είναι "αναπόφευκτος," προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι το ιρακινό καθεστώς δεν αναπτύσσει όπλα μαζικής καταστροφής τα οποία θα μπορούσαν να απειλήσουν την ύπαρξη ολόκληρων πληθυσμών.
Στο εβδομαδιαίο ραδιοφωνικό μήνυμα του, ο κ. Μπους προσπάθησε να πείσει τους αμερικανούς πολίτες ότι ο κίνδυνος είναι ορατός και ότι, εκτός από την επίθεση, δεν έχουν απομείνει άλλες επιλογές.»
Κυριακή 06 Οκτωβρίου 2002 - 13:25 ('Ώρα Λονδίνου) BBCGREEK.com greek@bbc.co.uk
«Ο πρόεδρος Μπούς υπεραμύνεται του πολέμου κατά της τρομοκρατίας: Ο πρόεδρος Μπούς υπεραμύνθηκε έντονα του οράματός του για την πάταξη της τρομοκρατίας, ενώ η δυσαρέσκεια του αμερικανικού λαού με τον πόλεμο στο Ιράκ αυξάνεται. Συγκρίνοντας τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας με τον πόλεμο κατά του κομμουνισμού τον 20ό αιώνα, ο κ. Μπούς ορκίστηκε ότι η χώρα «δεν θα υποχωρήσει, δεν θα ενδώσει και δεν θα δεχθεί τίποτε λιγότερο από ολοκληρωτική νίκη».
Ο κ. Μπούς έκανε τα σχόλια αυτά μιλώντας σε στρατιωτική βάση στο Ουίλκς-Μπάρ της Πενσυλβανίας, καταχειροκροτούμενος από το ακροατήριο. Η αντίδραση του ακροατηρίου, όμως, έρχεται σε αντίθεση με πρόσφατες σφυγμομετρήσεις, που δείχνουν ότι περίπου τα δύο τρίτα των Αμερικανών δεν εγκρίνουν την ηγεσία του. Πολιτικοί αντίπαλοί του, αλλά και μέλη του ρεπουμπλικανικού κόμματος, εξέφρασαν πρόσφατα αμφιβολίες και σκεπτικισμό αναφορικά με την πολιτική του κ. Μπούς στο Ιράκ. Ο πρόεδρος Μπούς είπε επίσης ότι οι «αβάσιμες καταγγελίες» των εν λόγω πολιτικών, υπονομεύουν τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις και ενθαρρύνουν τους εχθρούς των ΗΠΑ"

11-11-2005 newsVOΛcom Φωνή της Αμερικής ▪ Greek
«Ο Τζορτζ Μπους προσπαθεί απεγνωσμένα να ξαναπάρει την κατάσταση στα χέρια του τη στιγμή που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αυξάνεται η δυσαρέσκεια των Αμερικανών για το Ιράκ και οι αντιπολεμικές διαμαρτυρίες τραβούν όλο και περισσότερο την προσοχή των μέσων ενημέρωσης.»
Το ΒΗΜΑ, 28/08/2005 , Σελ.: A26
Βλέπουμε πως οι δηλώσεις του Μπους για τον πόλεμο στο Ιράκ επικεντρώνονται στο όραμα για την πάταξη της τρομοκρατίας. Εκ του αποτελέσματος, όπως όλοι γνωρίζουμε, όπλα μαζικής κατά στροφής που θα απειλούσαν την παγκόσμια κοινότητα δε βρέθηκαν στο Ιράκ. Ο Μπους στη συνείδηση όλων μας υπήρξε ένας ψεύτης. Η πολιτική του ποτέ δεν έπεισε πως υποστηρίζει τα δίκαια των λαών, τη δημοκρατία και την πάταξη της τρομοκρατίας. Σκοπός του ήταν ο έλεγχος των πετρελαίων του Ιράκ. Η όλη του πολιτική εξυπηρέτησε τα οικονομικά συμφέροντα αυτών που τον στήριξαν και όχι φυσικά του αμερικανικού λαού που είδε παιδιά του να σκοτώνονται στα πεδία των μαχών ή να επιστέφουν τραυματίες.
Ο άλλος πρωταγωνιστής του πολέμου του Ιράκ, ο Σαντάμ Χουσεΐν, υπήρξε μια προσωπικότητα που για άλλους ήταν ένας στυγνός δικτάτορας και για άλλους ένας ηγέτης που αντιμαχόταν τον αμερικανικό επεκτατισμό.
«Ο Σαντάμ Χουσεΐν άσκησε την εξουσία με σιδηρά πυγμή και επέβαλε την κυριαρχία του στηριζόμενος στον τρόμο και τις δολοφονίες των αντιφρονούντων, ενώ δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει ακόμη και χημικά όπλα εναντίον των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ.
Με στόχο να μην επιτρέψει στο Ιράν να αποτελέσει μελλοντικό κίνδυνο, έστειλε το στρατό του σε μια πολεμική περιπέτεια το 1980, που διήρκεσε οκτώ χρόνια.
Ο Σαντάμ είχε τότε την παρασκηνιακή υποστήριξη των ΗΠΑ, που είχαν επιλέξει να αγνοήσουν καταγγελίες για θηριωδίες, όπως την εκτέλεση 148 Σιιτών στην Ντουτζάιλ -ως αντίποινα για την απόπειρα δολοφονίας του τον Ιούλιο του 1982-, ενέργεια για την οποία τελικά καταδικάσθηκε εις θάνατον, ή την εξόντωση 5.000 Κούρδων χωρικών στην Χαλάμπτζα το Μάρτιο του 1988.»
Newsroom ΔΟΛ
«Σε επίπεδο περιφερειακό, η πολιτική του Σαντάμ είναι επιθετική. Το 1972 κρατικοποιεί τα πετρέλαια του Ιράκ. Το 1980, ένα μόλις χρόνο μετά την ισλαμική επανάσταση, επιτίθεται κατά των πετρελαιοπαραγωγών περιοχών του Ιράν, ξεκινώντας έναν οκταετή, πολυέξοδο και άγριο πόλεμο. (…) Το Ιράκ ζει υπό το βάρος των κυρώσεων και ο Σαντάμ δείχνει το πιο άγριο πρόσωπο της εξουσίας σε όσες εκ των μειονοτικών θρησκευτικών κι εθνικών ομάδων προσπαθούν να κερδίσουν περισσότερες ελευθερίες. Από την άλλη, σε διεθνές επίπεδο, πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν πως, παρά τα εγκλήματά του, ο ιρακινός ηγέτης αποτελεί έναν από τους ελάχιστους που αντιμάχονται την αμερικάνικη κυριαρχία και υπερασπίζονται την εθνική τους ανεξαρτησία.»
ΣΚΑΪ gr
Μέσα και από τις αναφορές του τύπου βλέπουμε πως ο Σαντάμ Χουσεΐν υπήρξε ένας δικτάτορας που τον πρώτο καιρό είχε τη στήριξη των Η.Π.Α. Ένας ηγέτης αδίστακτος , αιμοδιψής, σαν αυτοκράτορας των ρωμαϊκών χρόνων.
Μπους και Χουσεΐν είχαν βίους παράλληλους με διαφορετικό τέλος. Οι δυο «ηγέτες» έγιναν οι δύο όψεις του αυτού νομίσματος, της πολιτικής που έφερε το θάνατο αθώων και την πολιτιστική και οικολογική καταστροφή μιας περιοχής του πλανήτη μας.

Τρίτη 21 Οκτωβρίου 2008

Ιδιωτική τηλεόραση


Οι άδειες για τη λειτουργία τηλεοπτικών σταθμών σύμφωνα με τη νομοθεσία χορηγούνται για την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος και η χρήση τους συνιστά δημόσια λειτουργία. Οι σταθμοί είναι υποχρεωμένοι να μεριμνούν για την ποιότητα του προγράμματος, την αντικειμενική ενημέρωση, τη διασφάλιση της πολυφωνίας, καθώς και την προαγωγή του πολιτισμού με τη μετάδοση εκπομπών λόγου και τέχνης. Οι εκπομπές που μεταδίδουν πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα, την τιμή, την υπόληψη, τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, την επαγγελματική, κοινωνική, επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη συναφή δραστηριότητα κάθε προσώπου, η εικόνα του οποίου εμφανίζεται στην οθόνη…
Τηρούνται όμως οι παραπάνω δεσμεύσεις από τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια; Η αίσθηση πιστεύω των περισσοτέρων τηλεθεατών είναι πως όχι. Και τούτο αποδεικνύεται:
1) από μία σειρά εκπομπών που λειτουργούν ως η «κλειδαρότρυπα» στην ατομική-προσωπική ζωή του άλλου. Τα προσωπικά δεδομένα σερβίρονται για χάρη της τηλεθέασης. Τα τυχόν οικονομικά bonus οδηγούν αναξιοπαθούντες συμπολίτες μας να παρουσιάζουν τα εσώψυχά τους. Η τηλεόραση λειτουργεί σαν «ψυχολόγος» που δε σέβεται το απόρρητο του «ασθενούς», π.χ. η εκπομπή «Αξίζει να το δεις» με την Τατιάνα Στεφανίδου στον Antenna ή όπως το νέο παιχνίδι του Mega «Αλήθεια ή ψέμα». Άτομα με ψυχολογικά προβλήματα ή ιδιαίτερες δεξιότητες γίνονται πρωταγωνιστές που περιγελούνται από τους υπεύθυνους της εκπομπής, όπως συμβαίνει στη σειρά του Alter «Παρατράγουδα» με την Ανίτα Πάνια.
2) Οι κουτσομπολίστικες εκπομπές καταλαμβάνουν ένα σημαντικό τηλεοπτικό χρόνο χωρίς να προσφέρουν τίποτα το ιδιαίτερο. Οι μετριότητες προβάλλονται ως παραδείγματα προς μίμηση.
3) Οι ενημερωτικές εκπομπές κατευθύνονται από την άποψη και τη θέση των δημοσιογράφων. Δυστυχώς ζούμε σε μία εποχή που οι δημοσιογράφοι στηρίζονται στις δικές τους απόλυτες σκέψεις και απόψεις και όχι στην έρευνα και στην πολυφωνία.
4) Προβολή των αρνητικών και μόνο φαινομένων, χωρίς ουσιαστική ανάλυση των γεγονότων. Η εκπομπή του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου στο Alter « Η ζούγκλα» αναδεικνύει ένα δημοσιογράφο δικαστή.
5) Η υποκουλτούρα καθώς και υπολανθάνουσες ρατσιστικές απόψεις σερβίρονται από τα τηλεοπτικά προϊόντα της ιδιωτικής τηλεόρασης.
Παρότι ο έλεγχος των ιδιωτικών καναλιών ανήκει στην κρατική εξουσία (Υπουργοί Μεταφορών και Επικοινωνιών και Τύπου και Μ.Μ.Ε. ) καθώς και στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, δεν βλέπουμε να υπάρχει εφαρμογή των αυτονόητων, όπως αυτά ορίζονται από τη νομοθεσία.
Για να μη θεωρηθεί πως υπάρχει μια ισοπεδωτική κριτική για την ιδιωτική τηλεόραση, υπάρχουν και εκπομπές που προάγουν τον πολιτισμό, την πολυπολιτισμικότητα, την πολυφωνία, μόνο που λειτουργούν σαν οάσεις σε ένα άνυδρο πνευματικά πεδίο.
Όσον αφορά την αναπαράσταση του Ένθους μέσα από την ιδιωτική τηλεόραση, θεωρώ πως τα κανάλια περισσότερο της τοπικής εμβέλειας αναπαράγουν κοινωνικά στερεότυπα, όπου Έλληνας διαφέρει από τον Άλλο, ιδιαίτερα τον οικονομικό μετανάστη. Έχουμε μία εξελεκτική θεώρηση των πραγμάτων.
Δεν αρκεί οι πολίτες να μάθουν να χειρίζονται το τηλεκοντρόλ και να κάνουν τις σωστές επιλογές, χρειάζονται και οι κοινωνικές δομές που περιφρουρούν το δημόσιο συμφέρον.

Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2008

Η πραγματικότητα στα Μ.Μ.Ε.




«Άγρια παιδιά» μέσα από την οπτική της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Μια νέα σειρά ξεκίνησε στο Mega με τον τίτλο « Άγρια παιδιά».
«Ποια είναι τα άγρια παιδιά της πόλης; Νέα αγόρια με σκισμένα τζιν και κουκούλες. Ο Πέτρος, ο Νίκος και ο Σπάικ, είναι εδώ για να μας πουν τις ιστορίες τους. Στα 22 του ο Πέτρος ανακαλύπτει ότι είναι υιοθετημένος. Ο υπερκινητικός Νίκος μονίμως τσακίζεται πάνω σε κάποια φιγούρα, αλλά πάντα βλέπει την αστεία πλευρά της ζωής. Οι ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις του εγκεφαλικού Σπάικ, κάνουν τους άλλους να του ρίχνουν λοξές ματιές, παρόλο που συχνά πέφτει μέσα. Την παρέα συμπληρώνει ο Χρήστος, ο απόλυτος computer wizard, που βρέθηκε στα 22 του καθηλωμένος σε καροτσάκι. Η παρέα γυρίζει την πόλη, θα συναντήσει ανθρώπους περίεργους, με ιστορίες παράξενες αλλά και κωμικές, θα ζήσει τον έρωτα... Πάντα με το δικό της τρόπο.»
Το σενάριο είναι του Παναγιώτη Ιωσηφέλη, η σκηνοθεσία έγινε από το Χρήστο Νικολέρη και πρωταγωνιστούν οι : Νικόλας Αγγελής, Αντίνοος Αλμπάνης, Μιχάλης Οικονόμου και Σταύρος Σβήγκος.
Η σειρά αναπαριστά γεγονότα που συμβαίνουν στην Αθήνα. Με βάση τις θεωρίες της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας περί αναπαράστασης, θα λέγαμε πως η Αντανακλαστική θεωρία, δηλαδή ότι υπάρχει έξω (στο κόσμο) παρουσιάζεται και ως προϊόν των Μ.Μ.Ε. βρίσκει την εφαρμογή της σε αυτή τη σειρά.
Μια βαθύτερη έρευνα που οδηγεί στο ποιος είναι ο σεναριογράφος της σειράς, μας οδηγεί πως η πραγματικότητα φιλτράρεται μέσα από το δημιουργό. Επομένως και η Εμπρόθετη θεωρία της αναπαράστασης εφαρμόζεται στην τηλεοπτική σειρά που εξετάζουμε. Το παρακάτω σχόλιο που ακολουθεί πιστεύω έρχεται να επιβεβαιώσει πως οι δύο θεωρίες αλληλο- εμπλέκονται.
«Τα Άγρια Παιδιά δεν είναι ένα σενάριο που γράφτηκε στο πόδι. Είναι μια ολόκληρη ιστορία. Και όχι μόνο στο μυαλό του Παναγιώτη Ιωσηφέλη. Είναι μια ιστορία που γράφεται καθημερινά στο δρόμο και που ποτέ δεν πέρασε στην τηλεόραση. Είναι μια ιστορία που ξεκίνησε χρόνια πριν, όταν ο Καθηγητής Σεναρίου του Τμήματος Κινηματογράφου του Α.Π.Θ. πήγε σε κάποιο νοσοκομείο να βγάλει το γύψο του και παρακολούθησε εκεί τις συνομιλίες 4 νεαρών που είχαν σπάσει χέρια πόδια σε κάποιον καυγά. Αργότερα, και 3 χρόνια πριν, τα "Άγρια Παιδιά" έγιναν μόνιμη στήλη στο περιοδικό Παράλλαξη από τον ίδιο τον Παναγιώτη Ιωσηφέλη.» (YouTube):
Οι λέξεις κλειδιά της σειράς και με βάση τα διαφημιστικά τρέιλερ είναι όνειρα, πόνος, ανθρωπιά, φιλία, έρωτας, εμπιστοσύνη. Οι πρωταγωνιστές ζουν στη ζούγκλα της Αθήνας με σκοπό όχι να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά να τον κάνουν καλύτερο. Σε καιρούς αφιλίας η ανθρωπιά και η εμπιστοσύνη έρχονται ως το ζητούμενο στις ανθρώπινες σχέσεις και η σειρά ίσως καταφέρει να μας κερδίσει με αυτό που αναζητούμε στην καθημερινότητά μας.
Η σειρά μπορεί να ιδωθεί μέσα από την Κειμενική Ανάλυση, όπου ο τηλεθεατής βλέπει και «διαβάζει» γεγονότα καθημερινά, πράξεις και συμπεριφορές των διπλανών του, αλλά και του ίδιου.
Προχωρώντας σε μία Συγκριτική Ανάλυση, θεωρώ πως τα μηνύματα είναι διαφορετικά για τον κάθε τηλεθεατή και έχουν να κάνουν με την ηλικία, το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο, τον τόπο διαμονής. Οι έφηβοι για παράδειγμα ίσως να θέλουν να ταυτιστούν με τους πρωταγωνιστές που ρισκάρουν και που εναντιώνονται στα πρέπει, μιας και οι ίδιοι είναι σε μια φάση, της δικής τους επανάστασης.
Για τους ενήλικες ίσως να επιβεβαιώνει το κοινωνικό στερεότυπο πως μεταξύ των γενεών υπάρχει χάσμα.
Θεωρώ πως είναι μία σειρά που θα προκαλέσει το ενδιαφέρον για μελέτη σε όσους ασχολούνται με την Κοινωνική Ανθρωπολογία.

Πηγές:
http://www.megatv.com/articles.asp?catid=14159&subid=2&tag=10706&pubid=51669http://my-greece.blogspot.com/2008/09/blog-post.html9

Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 2008

Η δύναμη της φωτογραφίας


Κλικ και ο φωτογραφικός φακός κρατά στο χρόνο τη φευγαλέα εικόνα των προσώπων σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Οι φωτογραφίες προσώπων είναι μια αποτύπωση σε χαρτί, κείμενο προς ανάγνωση. Διαβάζεται πάντα με βιολογικούς όρους, λευκά ή μελαμψά πρόσωπα, νέοι ή γέροι, άντρες ή γυναίκες; Μήπως με χρονολογικές κατατάξεις; Ή μήπως οι φωτογραφίες γίνονται το μέσο ανάγνωσης πολιτισμών και κουλτούρας;
Στη συνέχεια ακολουθεί ένα κείμενο-περιγραφή- των εμπειριών της ανθρωπολόγου Margaret Mead.
Reaching Out
As a woman, Margaret Mead had an advantage over male anthropologists in gaining access to women and children. In Bali, however, she found that her customary manner of dealing with children did not work. Mead wrote in Balinese Character: "Mothers whose babies I had medicated, although they returned for more medicine, remained so unwon that the babies screamed in terror in their arms whenever they saw me." Mead attributed this to a prevailing emotional tone of fear in the culture, which babies experienced through their mothers. Mead found that when she expressed herself in an exaggerated, theatrical way, the mothers and children relaxed.

Στο κείμενο της η ανθρωπολόγος επισημαίνει, ότι ως γυναίκα ανθρωπολόγος σε σχέση με τους συναδέλφους της άντρες έχει μια ευκολία στην επαφή της με τις γυναίκες και τα παιδιά. Όμως στο Μπαλί αναφέρει τις δυσκολίες που έχει στην συνάντηση της αυτή, ιδίως με παιδιά. Εξηγεί πως αυτό είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας που βιώνουν μέσα από τις μητέρες τους. Όταν η συμπεριφορά της, έκφραση συναισθημάτων, γίνεται με θεατρικό τρόπο τότε τα πρόσωπα (μητέρες και παιδιά) χαλαρώνουν. Η εικόνα έρχεται να επιβεβαιώσει τα λεγόμενά της. Όπως βλέπουμε στην εικόνα το παιδί δεν κοιτά την ανθρωπολόγο, το πρόσωπό του δίχνει μια δυσφορία.
Η φωτογραφία στην προκειμένη περίπτωση λειτουργεί επικουρικά στο κείμενο, το επιβεβαιώνει. Αν υπήρχε η φωτογραφία χωρίς το κείμενο οι αναγνώσεις της θα ήταν πολλές και σύμφωνες με την οπτική προσέγγιση του κάθε θεατή-αναγνώστη, δηλαδή με βάση τα βιώματα, τις σκέψεις και τα κοινωνικά στερεότυπα του. Για παράδειγμα θα μπορούσαμε να πούμε πως το μικρό παιδί αντιδρά έτσι γιατί είναι άρρωστο.
Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως η φωτογραφία λειτουργεί ως ένα κείμενο με πολλαπλές αναγνώσεις, όταν όμως συνοδεύει ή εντάσσεται μέσα σε γραπτό κείμενο, η ανάγνωσή της εξαρτάται και καθορίζεται από το γραπτό λόγο.

Λαϊκή κουλτούρα και ΜΜΕ

Λαϊκή κουλτούρα και Μ.Μ.Ε.
Τσιμπλούλης Γεράσιμος
Η τηλεόραση είναι το μέσο εκείνο της ενημέρωσης που έφερε αλλαγές σε πολιτικό, σε κοινωνικό και σε πολιτιστικό επίπεδο.
Σε κοινωνικό επίπεδο έκλεψε τον ελεύθερο χρόνο μικρών και μεγάλων, παραβιάζει το οικογενειακό άσυλο, απευθύνεται αδιακρίτως σε μικρούς και μεγάλους, σε άντρες και γυναίκες, άνεργους νέους και γέρους απόμαχους της ζωής, παρουσιάζοντας «πολιτιστικά» προϊόντα ευρύτερης κατανάλωσης και εύπεπτης κατανόησης, έτσι ώστε, όπως ελέχθη χαρακτηριστικά, «τα παιδιά να ενηλικιώνονται πρόωρα και οι ηλικιωμένοι να γίνονται παλίμπαιδες».
Ιδίως τα ιδιωτικά ΜΜΕ, που χρηματοδοτούνται από μεγάλες επιχειρήσεις, επιδιώκουν τη διατήρηση του κρατούντος πολιτικού και οικονομικού συστήματος από το οποίο εξαρτώνται, εξωραΐζοντας τις επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες και αποφεύγοντας να δημοσιοποιούν απόψεις ανατρεπτικές ή μεταρρυθμιστικές του κοινωνικοπολιτικού κατεστημένου. Επομένως περιορίζουν ή και εκμηδενίζουν την ενσυνείδητη ανάπτυξη κριτικής σκέψης των θεατών.
Ένα εύλογο ερώτημα που γεννάται είναι τα ΜΜΕ αναπαριστούν τη λαϊκή κουλτούρα ή παράγουν μαζική κουλτούρα;
Η λαϊκή κουλτούρα αναπτύσσεται “από κάτω” δηλαδή από τον ίδιο το λαό και που χαρακτηρίζεται ως ισχυρή, αυτοδύναμη και αυτοδημιούργητη που τιμά τις αξίες. Η λαϊκή κουλτούρα η οποία εκφράζει τις πλατιές μάζες βρίκεται απέναντι από την αριστοκρατική κουλτούρα (high cuiture) η οποία εκφράζει την υψηλή επώνυμη τέχνη, τα κλασικά έργα. Στο δίπολο λαϊκή κουλτούρα-αριστοκρατική κουλτούρα, η λαϊκή τις περισσότερες φορές είχε αρνητικό πρόσημο. Από την εποχή που υπάρχει μια στροφή προς το λαϊκό που συνδέεται με το αυθεντικό, δημιουργείται ένα νέο δίπολο.
Στις μέρες μας διαμορφώνεται ένας άλλος τύπος κουλτούρας, η κουλτούρα της μάζας , που αναπτύσσεται “από πάνω”, είναι αδύναμη, κακόγουστη και παράγεται με εμπορευματικό τρόπο για παθητική κατανάλωση, σύμφωνα με την αντίληψη και τη θέση αυτών που τοποθετούνται στο δίπολο λαϊκό-μαζικό.
Με αφορμή το 1ο επεισόδιο της σειράς του MEGA «Άγρια παιδιά» θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια απάντηση αν έχουμε αναπαράσταση της λαϊκής κουλτούρας ή είναι μια ακόμα παραγωγή της μαζικής κουλτούρας, ένα τηλεοπτικό προϊόν - ευκολομάσητη τροφή.
Η σειρά εξελίσσεται σε ένα περιβάλλον οικείο ως οπτικό ερέθισμα, μιας και είναι το σύγχρονο άστυ. Τα πρόσωπα κοινά της διπλανής πόρτας. Πρωταγωνιστές νέοι σαν τα δικά μας παιδιά, σαν αυτούς που συναντάμε στις αίθουσες του Πανεπιστημίου. Το ντύσιμο τους αυτό της δικής μας καθημερινότητας. Η γλώσσα απλή καθημερινή, επικοινωνιακή, χωρίς στόμφο και λογοτεχνικούς βερμπαλισμούς. Η θεματολογία του 1ου επεισοδίου επικεντρώθηκε στο θέμα της υιοθεσίας, το πώς δηλαδή αντιδρά ένας νέος όταν στα 22 του μαθαίνει πως είναι υιοθετημένο παιδί. Η αναστάτωση, η φυγή από το σπίτι φαίνεται σαν απόρροια του ψέματος των θετών γονιών που απέκρυψαν την αλήθεια. Μια βαθύτερη όμως ανάγνωση αντικατοπτρίζει τα κοινωνικά στερεότυπα και τις ιδεολογίες που συγκροτούν τη «λαϊκή κουλτούρα». Η συγγένεια συνεχίζει να στηρίζεται σε δεσμούς αίματος, γι’ αυτό και η ανάγκη του υιοθετημένου να γνωρίσει τους βιολογικούς γονείς, να μάθει τις ρίζες του, γίνεται σκοπός.
Θα έλεγα πως η σειρά θέλει να δώσει κάποια μηνύματα να διαμορφώσει στάσεις και συμπεριφορές, αλλά χρησιμοποιεί οπτικές ενήλικων με βιώματα όχι της σύγχρονης εποχής.
Επομένως διαβλέπω στοιχεία αναπαράστασης της λαϊκής κουλτούρας στην τηλεοπτική αυτή σειρά. Ως προϊόν της τηλεοπτικής βιομηχανίας δεν έρχεται σε αντίθεση με τις επικρατούσες αντιλήψεις, ούτε χειραγωγεί, αλλά ούτε και θέτει το θέμα της υιοθεσίας σε νέες βάσεις. (Φυσικά η όλη κριτική βαζίζεται στο 1ο επεισόδιο, δε γνωρίζουμε τη συνέχεια που μπορεί να φέρει ανατροπές στα τυχόν "αυτονόητα".)
Πηγές:
http://195.134.68.116/emme/mediaforum/dialogue_view_topic.php?id=6289

Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου 2008


«Ας ανοίξουμε παράθυρα στο σχολείο μας»
του Γεράσιμου Τσιμπλούλη

Ο κόσμος προχωράει με καινούρια δεδομένα, καινούριες δομές και νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Η εκπαίδευση, μέσα στο πλαίσιο της νεωτερικότητας αποκτά καινούριο περιεχόμενο και καλείται να διαμορφώσει αντιλήψεις και πρότυπα, στάσεις και συμπεριφορές, όπου θα οδηγούν στην αποδοχή της διαφορετικότητας, στη συνύπαρξη με τον άλλο, στην αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων για μια βιώσιμη ανάπτυξη.
Παγκοσμιοποίηση
Σε σύγκριση με άλλες εποχές, η νεωτερική εποχή που βιώνουμε, χαρακτηρίζεται από την προοδευτική παγκοσμιοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων. Ο δυτικός πολιτισμός που τροφοδοτείται από μια τρομακτική αλαζονεία προσπαθεί να επιφέρει την ενοποίηση του κόσμου και την σύμπτυξη των ιστορικών κοινωνιών και πολιτισμών που παλαιότερα ήταν διακριτοί.
Ο Γκίντενς και ο Χάρβεϊ είναι δύο σημαντικοί συγγραφείς που συνέβαλαν αποφασιστικά στη θεωρητική έκφραση της παγκοσμιοποίησης. Ο Γκίντενς θεωρεί την παγκοσμιοποίηση ως μία από τις πιο ορατές συνέπειες της νεωτερικότητας. Τονίζει πως η εξέλιξη από τα παγκόσμια επικοινωνιακά δίκτυα και σύνθετα συστήματα παραγωγής και ανταλλαγής πληροφοριών ελαχιστοποιεί τον έλεγχο των τοπικών συνθηκών στη ζωή του ανθρώπου. Όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων ζει σε συνθήκες όπου οι βασικές πλευρές της καθημερινότητας οργανώνονται από διαζευκτικούς θεσμούς που συνδέουν τον τοπικό πρακτικό βίο με τις παγκοσμιοποιημένες κοινωνικές σχέσεις. Στο σήμερα οι σχέσεις μας δεν εξαρτώνται από την ταυτόχρονη φυσική μας παρουσία σε έναν τόπο, καθώς οι δομές και οι θεσμοί των κοινωνιών ευνοούν και διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ ατόμων που τους χωρίζει η απόσταση για να συναντηθούν πρόσωπο με πρόσωπο.
Σύμφωνα με τον Χάρβεϊ το «παγκόσμιο χωριό» του σήμερα δεν είναι προϊόν μιας ομαλής γραμμικής λειτουργίας συμπύκνωσης του χώρου και του χρόνου, αλλά μάλλον προκύπτει από μια ασυνεχή ιστορική διαδικασία, μια διαδικασία που χαρακτηρίζεται από διακριτές φάσεις ή εξάρσεις έντονης συμπύκνωσης του χώρου και του χρόνου. Ο επιταχυνόμενος ρυθμός των αλλαγών μοιάζει να έχει γίνει ένα «κανονιστικό» χαρακτηριστικό της κοινωνικής μας ζωής. Μόλις εμφανίζονται νέα προϊόντα, νέες μόδες, σχεδόν αμέσως και τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα ξεπερνιούνται.
Γίνεται λοιπόν εμφανές πως ο λόγος για την παγκοσμιοποίηση είναι αρκετά σύνθετος, όπου αναδύεται μια αίσθηση πολυπλοκότητας και αμφιλογίας. Αρκετές είναι οι δυαδικές αντιθέσεις ή δυϊσμοί που αναγνωρίζονται στη διαλεκτική της παγκοσμιοποίησης. Για παράδειγμα από τη μια επιφέρει μια ομοιότητα στην εξωτερική εμφάνιση, τις καταναλωτικές τάσεις και στους θεσμούς της σύγχρονης κοινωνικής ζωής και από την άλλη ενθαρρύνει την αναβίωση του εθνικισμού και των εθνικών ταυτοτήτων. Δημιουργεί υπερεθνικές επιχειρήσεις, διεθνή συνδικάτα και παράλληλα διαιρεί και τεμαχίζει τις κοινότητες μέσα και έξω από τα όρια του παραδοσιακού εθνικού κράτους. Οι εθνικές, φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις γίνονται οξύτερες όταν οι «άλλοι» έρχονται πιο κοντά μας.
Ο «Άλλος»
Ποιος είμαι «εγώ» και ποιος είναι ο «άλλος»; Μια ματιά να ρίξουμε στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη και θα δούμε καινούριες μορφές νομάδων, πληθυσμών που μετακινούνται με ή χωρίς τη θέλησή τους από τόπο σε τόπο, από χώρα σε χώρα για να βρουν τροφή, στέγη, ασφάλεια, να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο αύριο. Μακριά από τον τόπο τους οι μετανάστες στις χώρες υποδοχής διστάζουν και διχάζονται ανάμεσα στο παλιό και στο καινούριο, στο γνώριμο και στο άγνωστο, βιώνοντας καταστάσεις αποδοχής και απόρριψης και συνάπτοντας σχέσεις έντονες, μεταβλητές και αμφίσημες.
Διακρίσεις ανάμεσα στο «εμείς» και στο «άλλοι» παρατηρούνται σε όλες τις κοινωνίες και εποχές, συνοδευόμενες από συγκαλυμμένες ή απροκάλυπτες εκδηλώσεις δυσπιστίας, ανταγωνισμού, μισαλλοδοξίας ή αντίθετα θαυμασμού και αποδοχής. Στις αστικές συνθήκες της νεοελληνικής κοινωνίας η συνάντηση με τον «Άλλο» υπαγορεύεται μέσα από στερεότυπα που παρεμποδίζουν την επικοινωνία, τη συνεργασία, το σεβασμό, την αγάπη. Οι στρατηγικές της άρνησης δίνουν έμφαση στις διαφορές και οδηγούν σε μια ναρκισσιστική σχέση με τον Εαυτό που εγκλωβίζεται μέσα στις δικές του αντιλήψεις και στα δικά του όρια. Μέσα από το πρίσμα του εθνοκεντρισμού ερμηνεύουμε δυστυχώς τις περισσότερες φορές τη στάση μας απέναντι στον «Άλλο».
Τα Μ.Μ.Ε παρουσίασαν ιδιαίτερα σε κάποιες περιόδους, όπως από τα τέλη του 1997 έως και το καλοκαίρι του 1998, ορισμένες εθνοτικές ή εθνικές ομάδες ως κακοποιούς ή γενικά ως τους βασικούς υπεύθυνους για την αύξηση της εγκληματικότητας στη χώρα μας. Η ετικέτα του εγκληματία και η κατασκευή αντίστοιχων στερεότυπων για αυτές τις ομάδες μέσα από τα δημοσιεύματα πέρασαν σε μας, στα παιδιά μας, στους μαθητές μας. Κοινωνικά στερεότυπα που δύσκολα ανατρέπονται μέχρι σήμερα.
Το 2003 σε μαθητές της Ε’ τάξης του 6ου Δημοτικού Σχολείου Ν. Ιωνίας-Βόλου χρησιμοποιώντας ως μέσο και εργαλείο τη συνέντευξη μιας μετανάστριας Αλβανίδας μαθήτριας, τέθηκε ως στόχος η αναθεώρηση της στερεότυπης εικόνας που έχουν οι μαθητές για τους Αλβανούς. Πριν να δοθεί η συνέντευξη-διδακτικό υλικό κλήθηκαν οι μαθητές να γράψουν έως πέντε λέξεις που χαρακτηρίζουν τον Αλβανό μετανάστη. Στη συνέχεια έγινε ομαδοποίηση των λέξεων-χαρακτηρισμών και ζητήθηκε οι μαθητές να υποστηρίξουν τα λεγόμενα τους. Το 33% των μαθητών δίνει τον χαρακτηρισμό του κλέφτη, 17% του βάρβαρου και του φτωχού, 13% του ζητιάνου και ακολουθούν με 4% του κακού, του δούλου, του μαλθακού, του ναρκομανή και του δολοφόνου.
Μετά ακολούθησε η παρουσίαση της συνέντευξης. Πρώτα ακούστηκαν κάποια αποσπάσματά της και στη συνέχεια δόθηκε προς ανάγνωση-μελέτη απομαγνητοφωνημένη. Σε ομάδες οι μαθητές επεξεργάστηκαν κάποιες από τις θεματικές ενότητες υποβοηθούμενοι από έναν οδηγό ερωτήσεων π.χ ενότητα της συνέντευξης «μαθαίνοντας ελληνικά» α) Πώς έμαθε η Δώρα ελληνικά; β) Ποιες δυσκολίες νομίζεις πως αντιμετώπισε; γ) Εάν ήσουν Υπουργός Παιδείας, τι μέτρα θα έπαιρνες για την εκπαίδευση των Αλβανών μεταναστών; δ) Γνωρίζεις τον όρο «διαπολιτισμικό σχολείο»; ε) Η Δώρα πρέπει να διδαχτεί τη μητρική της γλώσσα ή όχι και γιατί;
Οι μαθητές κατέγραψαν τις σκέψεις τους και τις ανακοίνωσαν στην τάξη. Επανήλθαμε στις αρχικές λέξεις –χαρακτηρισμούς του Αλβανού μετανάστη και συζητήσαμε αν κάποιες από αυτές θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Ως εμπέδωση της εκπαιδευτικής παρέμβασης οι μαθητές με βάση τη συζήτηση που έγινε και τη συνέντευξη της Αλβανίδας μαθήτριας έγραψαν ένα κείμενο με τον τίτλο «Ο Αλβανός μετανάστης». Επίλογος αυτής της παρουσίασης τα λόγια ενός μαθητή « Ο Αλβανός είναι άνθρωπος σαν κι εμάς και διαφέρει σε πράγματα που δεν είναι τόσο σημαντικά, ώστε να μην τον κάνουμε παρέα».[1]
Το Σχολείο λοιπόν καλείται να μεταμορφωθεί και το μάθημα να ξεφύγει από τα βιβλία, τα τετράδια και τα θρανία. Να χαθούν οι τοίχοι της αίθουσας, η καθημερινή μιζέρια και το άγχος της ύλης. Μια ζεστή επικοινωνία ματιών, στην ατμόσφαιρα μιας φωνής, να μιλά για πράγματα αγαπημένα, για λάθη και ευαισθησίες, για όνειρα και προσδοκίες, για πόνο και κατακτήσεις. Μια ζεστή αγκαλιά η τάξη που να χωρά όλους που γεύονται τους καρπούς της ελληνικής παιδείας.

Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισμός
Το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισμός, που ξεκίνησε πιλοτικά την εφαρμογή του το 1996, υπήρξε μια πρώτη όαση στο δασκαλοκεντρικό και βιβλιοκεντρικό εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ήταν μια δικαίωση στη δουλειά, στις ανησυχίες και τον κόπο μαχόμενων εκπαιδευτικών, που μόνοι μέσα στη σκόνη της κιμωλίας και στο θόρυβο της απομόνωσης, προσπαθούσαν να ανοίξουν «παράθυρα» στο σχολείο και να στηρίξουν το παιδαγωγικό τους έργο με την Τέχνη και τον Πολιτισμό.
Όλοι νομίζω αντιλαμβανόμαστε πως η επιβίωση του Ελληνισμού περνά μέσα από τον πολιτισμό μας, που δε θα στηρίζεται σε μια προγονολατρεία αλλά σε μια δυναμική που φιλοδοξεί να αποκαταστήσει την αυθεντική επικοινωνία του μαθητή με το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό του περιβάλλον. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο η διδασκόμενη ύλη δεν αντιμετωπίζεται μόνο ως πληροφορία αλλά ως καταγραμμένη ανθρώπινη εμπειρία και ως ερέθισμα συναισθημάτων και συγκινήσεων. Το σχολείο δεν πληροφορεί και δεν καταρτίζει μόνο, αλλά οδηγεί σε μια γνωστική και συναισθηματική σχέση που αξιοποιεί τη φυσική περιέργεια του παιδιού και οδηγεί σε μια επικοινωνία και έναν διάλογο της κάθε προσωπικότητας με τον εαυτό της, με τους άλλους, με το χθες, το σήμερα και το αύριο, με τις αξίες και τις ιδέες.
Κι αυτή η επικοινωνία έδωσε χρώμα στη μονοτονία, ήχο γλυκό στο θόρυβο, κίνηση στην ακινησία και απογείωσε το Σχολείο. Τα θρανία μπήκαν στην άκρη και το κόκκινο με το κίτρινο, το πράσινο με το μπλε έστησαν το σκηνικό και οι νότες της μουσικής ήρθαν για να μεταμορφώσουν το Σωτήρη σε υπνοβάτη, τη Μαρία σε ήλιο, το Γιάννη σε σύννεφο, την Αριάδνη σε πεταλούδα…και όλοι μαζί γίναμε μια παρέα που έμαθε να συνεργάζεται, να ελευθερώνεται από αναστολές, να εκφράζεται, να συνθέτει ιστορίες, να περνάει καλά.
Το ΜΕΛΙΝΑ υπήρξε το πρόγραμμα όπου οι Τέχνες της Μουσικής, του Θεάτρου, του Χορού, της Κίνησης, των Εικαστικών και της Οπτικοακουστικής Έκφρασης έγιναν το μέσο για να επιτευχθεί μια ισόρροπη ανάπτυξη ανάμεσα στο γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα της ανθρώπινης προσωπικότητας του κάθε μαθητή.
Η Μουσική έθεσε ως στόχο να καλλιεργήσει την ακουστική ευαισθησία των μαθητών μέσα από το ρυθμό, την αρμονία και την μελωδία και να τα φέρει σε επαφή με τους μουσικούς θησαυρούς του τόπου μας, της παράδοσής μας και των άλλων λαών, ώστε πέρα από την αισθητική συγκίνηση η μουσική να γίνει δίαυλος επικοινωνίας και έκφρασης.
Τα Εικαστικά έφεραν τα παιδιά σε επαφή με έργα σημαντικών ζωγράφων. Τους δόθηκε η ευκαιρία να απολαύσουν τα χρώματα, τα σχήματα και τις ιδιότητες των πραγμάτων. Πινέλα και χρώματα έδωσαν τη δυνατότητα με ευχάριστο τρόπο οι μαθητές να γίνουν μικροί δημιουργοί.
Το Θεατρικό Παιχνίδι έφερε το σχολείο σε μια πρώτη επαφή με το θέατρο και το θέαμα. Η στείρα απομνημόνευση θεατρικών ρόλων μέσα από ένα παθητικό, στερεότυπο δασκαλοκεντρικό τρόπο διδασκαλίας μετατράπηκε σε ζωντανή ευχάριστη παιδαγωγούσα διδασκαλία. Το Θεατρικό Παιχνίδι μέσα από ευκαιρίες που έδινε κυρίως το μάθημα της Γλώσσας βοήθησε τους μαθητές να αναπτύσσονται γλωσσικά και να κατανοούν καλύτερα τα κείμενα και τους διάφορους χαρακτήρες που παρουσιάζονταν σ’ αυτά.
Η Οπτικοακουστική Έκφραση ήρθε για να σπάσει τις συμβατικές οριοθετήσεις των Τεχνών. Ο ρυθμός, η αρμονία, η ισορροπία, είναι παράμετροι που συναντάμε τόσο στο χορό όσο και στον κινηματογράφο, στη μουσική, στη ζωγραφική και στο θέατρο. Μια φωτογραφία που τραβήχτηκε από τους μαθητές μας ή ένας ήχος που καταγράφτηκε με το δημοσιογραφικό κασετόφωνο του σχολείου μας έγινε αφορμή για μια εικαστική δημιουργία, για μια σύνθεση με άλλους ήχους, για ένα καινούριο αισθητικό αποτέλεσμα. Συγχρόνως όμως η χρήση των οπτικοακουστικών μέσων δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας πιο νηφάλιας αντιμετώπισης των προσφερόμενων προς κατανάλωση οπτικοακουστικών προϊόντων.
Ο Χορός και η Κίνηση ήρθαν για να συμφιλιώσουν το σώμα μας με τους φυσικούς νόμους, να ανακαλύψουμε το αυτονόητο, πως ο χορός είναι μια επικοινωνία με τη γλώσσα του σώματος μέσα στο ρυθμό της αναπνοής και των παλμών της καρδιάς. Η φράση «σήκω να χορέψεις» μας καλεί να συμμετέχουμε σε μια τελετή που ενώνει τον έναν με τον άλλο, γίνεται σημαντική εμπειρία, σχέση ανάμεσα στη μουσική και στη χειρονομία, σχέση ανάμεσα στο χρόνο και στο χώρο, ανάμεσα σε σένα και σε μένα.
Μέσα από το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ η διδακτική πράξη οριοθετήθηκε ως κρίσιμο πολιτισμικό γεγονός της ζωής κάθε ανθρώπου, ιδιαίτερα ενός μικρού παιδιού. Ενώθηκαν οι δυνάμεις των εκπαιδευτικών με αυτές των καλλιτεχνών, των μουσειοπαιδαγωγών, των αρχαιολόγων, των συγγραφέων, των απλών ανθρώπων για να φέρουν το Σχολείο στην κατεύθυνση της ποιοτικής αναβάθμισης και να το ανοίξουν στην κοινωνία.
Το παιδαγωγικό υλικό και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάστηκαν στα πλαίσια του προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ αποτελούν μια μακροπρόθεσμη επένδυση για την ελληνική εκπαίδευση.
«Η Τέχνη να διδάσκεις,
να ξεναγείς στο χώρο και στο χρόνο,
να αφουγκράζεσαι, να τραγουδάς, να χορεύεις και να παίζεις
διαβαίνοντας νοερά
το μεγάλο ταξίδι της ζωής, της ανθρώπινης σκέψης,
του παγκόσμιου πολιτισμού,
αναζητώντας
σε χαρούμενα μάτια ενηλίκων
τη λύτρωση
του «…ζήσανε αυτοί καλά και μεις καλύτερα»,
είναι
η βαθύτερη ουσία της περιπέτειας που λέγεται
Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισμός.»[2]
Αυτή η περιπέτεια κράτησε μέχρι το 2002, δυστυχώς χωρίς συνέχεια…χωρίς μέλλον. Τυχεροί όσοι εμπλακήκαμε σ’ αυτή την περιπέτεια, που στάθηκε ορόσημο στην εκπαιδευτική μας διαδρομή.

Ευέλικτη Ζώνη
Η Ευέλικτη Ζώνη αποτέλεσε μια καινοτομία του ΥΠΕΠΘ που βασίστηκε στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και την ανάπτυξη σχεδίων εργασίας. Ξεκίνησε πιλοτικά το σχολικό έτος 2001-02 ως μια φιλόδοξη παρέμβαση αλλαγής στο σχολικό μας σύστημα. Όλοι όσοι νιώθαμε πως το αναλυτικό πρόγραμμα μας πίεζε, μας άγχωνε, μας οδηγούσε σε μια ομοιομορφία και αναπαραγωγή του παραδοσιακού σχολείου, όπου οι μαθητές πάνε και φέρνουν φωτοτυπίες εργασιών, αισθανθήκαμε πως ο χρόνος που μας δίδεται στα πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης, γίνεται παράθυρο ανοιχτό στην επικοινωνία του σχολείου με την κοινότητα. Επιτέλους μπορούσαμε να ανιχνεύσουμε τα ενδιαφέροντα των μαθητών μας, να ενεργοποιήσουμε τα κίνητρά τους και την κριτική τους σκέψη, να δώσουμε νέα δημιουργική πνοή στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο χρόνος ήταν με το μέρος μας και στις «αποσκευές» ορισμένων υπήρχε η εμπειρία του προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ.
Το τελευταίο διάστημα όμως η Ευέλικτη Ζώνη αντί να συμβάλλει στην επιδιωκόμενη ενίσχυση του σχολικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και στην αναβάθμιση του κοινωνικού και πολιτιστικού ρόλου του σχολείου, έγινε σημείο τριβής και αντιπαράθεσης Υπουργείου και εκπαιδευτικών. Ποιοι ευθύνονται; Το ΥΠΕΠΘ που προχώρησε στην υποχρεωτική εφαρμογή της σε όλη την Επικράτεια; Το ανώτατο συνδικαλιστικό μας όργανο που κατά την περίοδο της πιλοτικής εφαρμογής δεν παρουσίασε τις δικές του θέσεις και αντιρρήσεις; Ή μήπως ο καθένας από μας που δεν μπήκε στον κόπο να πειραματιστεί; Ποιος αλήθεια φταίει; Μα ποιος είναι αυτός που τελικά εισπράττει «τα κακώς κείμενα» στο χώρο της παιδείας; Είναι δύσκολο να αλλάξουμε τη ρότα σ’ αυτό που πιστεύουμε ό,τι το κάνουμε καλά. Είναι όμως και τραγικό να απορρίπτουμε τα νέα δεδομένα που προκύπτουν στο χώρο της Παιδαγωγικής και της Διδακτικής.
Η Ευέλικτη Ζώνη δεν προτείνεται, ως πανάκεια για την αντιμετώπιση κάθε εκπαιδευτικού προβλήματος, δίνει όμως τη δυνατότητα σε πολλά και αξιόλογα προγράμματα όπως του ΜΕΛΙΝΑ, της Αγωγής Υγείας, των Πολιτιστικών, της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης να βρουν χώρο στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Η αρχή της ελεύθερης συλλογικότητας, της ποικιλίας και του πλουραλισμού ας παραμερίσουν τη μονομέρεια, την ομοιομορφία, την ανελαστικότητα και τον πολυκερματισμό του σχολείου μας.

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Η υλοποίηση προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υπήρξε εδώ και μια εικοσαετία για πολλούς εξ ημών μια διέξοδος στα αδιέξοδα του εκπαιδευτικού μας συστήματος, ένα ανοιχτό παράθυρο του σχολείου μας στην κοινωνία. Κάτω από την πίεση του χρόνου και παραβιάζοντας αρκετές φορές το αναλυτικό πρόγραμμα καταφέραμε να βγάλουμε τους μαθητές μας έξω από τους τοίχους του σχολείου, να σπάσουμε τη ρουτίνα της καθημερινότητας που υπαγορεύονταν από την πρωτοκαθεδρία της Γλώσσα και των Μαθηματικών. Συνεργαστήκαμε, ανακαλύψαμε, βιώσαμε, μάθαμε, συγκινηθήκαμε και προβληματιστήκαμε…
Η φύση και ο άνθρωπος καθώς και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους αποτέλεσε και αποτελεί πεδίο έρευνας. Οι φυσιοκρατικές θεωρίες ξεκινούν από την αντίληψη του 18ου αιώνα πως ο άνθρωπος υπακούει στους φυσικούς νόμους σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ιδέες και αντιλήψεις της θείας πρόνοιας και καταγωγής. Η πιο διαδεδομένη θεωρία είναι αυτή που αποδίδει τα φυσικά και κοινωνικά γνωρίσματα του ανθρώπου στο γεωγραφικό παράγοντα. Η ανθρωπογεωγραφία τόνισε τη στενή εξάρτηση του ανθρώπου και του κράτους από το έδαφος. Σήμερα η γαλλική σχολή του Braudel συνεχίζει τη μελέτη της αλληλεξάρτησης της κουλτούρας με το περιβάλλον.
Σε αντιδιαστολή με την ανθρωπογεωγραφία και κάτω από την επίδραση του νεοθετικισμού έχει περάσει η αντίληψη της «φυσικής» γεωγραφίας που αναπτύσσεται με δύο αντιθετικές απόψεις: Η πρώτη παρουσιάζει τη φύση ως μία αδρανή μάζα που άνθρωπος χειρίζεται και εκμεταλλεύεται σύμφωνα με το δικό του συμφέρον. Η θεώρηση αυτή χρησιμοποιήθηκε από τους τεχνοκράτες με συνεπακόλουθο τα τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα και την οικολογική κρίση. Η δεύτερη άποψη θεωρεί τη φύση κυρίαρχο και καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του πολιτισμού.
Σήμερα στις κοινωνικές επιστήμες τείνει να επικρατήσει η αντίληψη πως η φύση δεν είναι μια αιώνια και αναλλοίωτη ουσία έξω από την ανθρώπινη κοινωνία. Ιδιαίτερα η Κοινωνική Ανθρωπολογία προωθεί μια διαλεκτική αντίληψη για τη σχέση φύσης και πολιτισμού. Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης και η εξέλιξη του πραγματοποιείται διαμέσου των αντενεργειών του με αυτήν. «Η κοινωνικοποίηση της φύσης και ο συνεχής διάλογος με τον πολιτισμό επηρεάζουν τις ίδιες τις λειτουργίες της»[3]. Στη φύση λοιπόν είναι ενσωματωμένη η ιστορία της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για πολλούς στη χώρα μας στοχεύει στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τα μείζονα περιβαλλοντικά προβλήματα καθώς και στη διαμόρφωση στάσεων και αξιών για την προστασία και την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος. Το τελευταίο καιρό παρατηρείται μια μετατόπιση από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στον όρο Αειφορική Ανάπτυξη.
Πέρα από όποιες θεωρητικές προσεγγίσεις για την Π.Ε, η θεματολογία των περισσοτέρων προγραμμάτων που υλοποιούνται κάθε χρόνο, αναδεικνύει πως η Π.Ε παρά τον επαναπροσδιορισμό της να ενταχθεί στη γενικότερη κοινωνική πραγματικότητα, παραμένει στην ευαισθητοποίηση και επίλυση προβλημάτων περιβαλλοντικής φύσης. Μέσα σ’ αυτή τη λογική ένα πρόγραμμα που έχει ως πεδίο δράσης ένα μουσείο μπορεί να θεωρηθεί ως πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης;

Μια μέρα στο Μουσείο του Θεόφιλου
Το πρόγραμμα «Μια μέρα στο Μουσείο του Θεόφιλου-οικία Κοντού» στην Ανακασιά του Πηλίου που υλοποιεί το Κ.Π.Ε Μακρινίτσας έρχεται να δώσει απάντηση στο παραπάνω ερώτημα ανατρέποντας τα στερεότυπα της Περιβαλλοντικής .Εκπαίδευσης που περιορίζεται στο πράσινο = δάσος, στο γαλάζιο = νερό και στο μαύρο = ρύπανση + σκουπίδια.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια σαφής μετατόπιση του κέντρου βάρους των μουσειακών λειτουργιών από αυτές που ασχολούνται με τα αντικείμενα, σε αυτές που αφορούν την επικοινωνία του μουσείου με το κοινό. Κάθε μουσειακό αντικείμενο αποκτά πολυσήμαντο χαρακτήρα και αξία μέσα από τη διαδικασία της ερμηνευτικής του προσέγγισης. Από την οπτική γωνία που θα το δούμε ένα αντικείμενο μπορεί παράλληλα να παρουσιαστεί ως χρηστικό αντικείμενο, ως έργο τέχνης, ως σύμβολο αξιών, ως πομπός ιδεολογικών και κοινωνικών μηνυμάτων.
Το μουσείο ως χώρος διατήρησης της συλλογικής μνήμης και ιστορίας μέσα από τα υλικά τεκμήρια δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές-επισκέπτες να ανιχνεύσουν και να μελετήσουν πολιτιστικές ιδέες και αρχές, κοινωνικές αλλαγές, σχέσεις ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Επίσης ως χώρος μάθησης αντισταθμίζει ελλείμματα της σχολικής εμπειρίας.
Το μουσείο παύει να είναι ένας μουντός χώρος που τον προσπερνάς στα γρήγορα αλλά μετατρέπεται σε πεδίο δράσης και έρευνας, σε χώρο που μπορείς να νιώσεις χαρά και συγκίνηση.
Η επίσκεψη μας στο μουσείο του Θεόφιλου στην Ανακασιά του Πηλίου, μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε πολλαπλές αναγνώσεις στο ζωγραφικό έργο που στολίζει τη σάλα του αρχοντικού.
Από την οπτική της Π.Ε, ανακαλύπτουμε πως το τοπικό φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το ζωγράφο. Κάνοντας επίσης αναφορά στον τρόπο κατασκευής των πινέλων και των χρωμάτων βλέπουμε τη στενή σχέση φύσης και λαϊκού δημιουργού. Η φύση δίνει τις πρώτες της ύλες, τα αρχέγονα ερεθίσματα και ο Θεόφιλος τα μετουσιώνει σ’ ένα αιώνιο έργο κατάθεση ψυχής.
Το ζωγραφικό έργο του Θεόφιλου μας δίνει το έναυσμα για υλοποίηση προγραμμάτων και δράσεων έξω από τη σχολική ύλη. Το τετράδιο «Θεόφιλος Χατζημιχαήλ-η γνωριμία με το έργο του είναι ένα παράθυρο στη φύση», έκδοση του Κ.Π.Ε Μακρινίτσας μπορεί να γίνει ένα εργαλείο για μαθητές και εκπαιδευτικούς, που θα τους βοηθήσει τόσο κατά την επίσκεψή τους στο μουσείο, όσο και μετά από αυτή αν θα θελήσουν να προχωρήσουν στα μονοπάτια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και όχι μόνο. Ο εκπαιδευτικός ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και το επίπεδο των μαθητών του, επιλέγει ποιες δραστηριότητες μπορούν να γίνουν, μιας και το τετράδιο εργασίας απευθύνεται σε μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων του δημοτικού και του γυμνασίου. Ο μαθητής καλείται να κάνει αντιστοιχίσεις, να αναγνωρίσει έργα του Θεόφιλου, να φτιάξει κείμενα, να κάνει μικρές έρευνες που οδηγούν στο στήσιμο προγραμμάτων Π.Ε, Αγωγής Υγείας και Πολιτισμού, να επιχρωματίσει, να εκφράσει με χρώμα τα συναισθήματά του, να κάνει με εικαστικούς όρους τη δική του κριτική για τις ζωγραφιές.
Ξεχωριστή είναι η άσκηση της σελίδας 12 που σχεδιάστηκε για αριστερόχειρες μαθητές, όπου πρέπει να συμπληρώσουν το άλλο μισό μιας ζωγραφιάς που χαρακτηρίζεται για την συμμετρία της. Καλούνται όμως να δοκιμάσουν και οι δεξιόχειρες σε κάτι που σίγουρα θα τους δυσκολέψει. Είναι μια πρώτη αφορμή για την κατανόηση της διαφορετικότητας. Δυστυχώς βιώνουμε καταστάσεις απόρριψης και μη ενσωμάτωσης στη σχολική οικογένεια μαθητών που διαφέρουν από το γενικό σύνολο.
Θα καταφέρουμε να αλλάξουμε το κλίμα της τάξης, του σχολείου, της εκπαίδευσης, αν γίνουμε έμποροι ονείρων από έμποροι πραγμάτων, για να έχουμε σχέσεις με ανθρώπους αντί να έχουμε σχέσεις με τα πράγματα.
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, η Αγωγή Υγείας και ο Πολιτισμός μπορούν να γίνουν εργαλεία, μέσα σε ένα πλαίσιο όπου η διδασκόμενη ύλη δεν αντιμετωπίζεται ως πληροφορία αλλά ως καταγραμμένη ανθρώπινη εμπειρία, ως ερέθισμα συγκινήσεων και η μετωπική διδασκαλία μετατρέπεται σε μία διαδικασία επικοινωνιακή. Η σχέση δασκάλου μαθητή γίνεται σχέση συναισθηματική. Η γνώση, το βίωμα και το συναίσθημα πάνε αντάμα. Ας ανοίξουμε παράθυρα στο σχολείο μας!

[1] Το πρόγραμμα αυτό «Ο Αλβανός μετανάστης» παρουσιάστηκε στο συνέδριο «Εκπαιδευτικοί μιλούν σε εκπαιδευτικούς για τις εμπειρίες τους» που οργάνωσε το τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου τον Ιούνιο του 2002 και είχε την επιστημονική στήριξη από την αναπληρώτρια καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν.
[2] Νίκος Παϊζης –Συντονιστής Κεντρικής Επιτροπής Συντονισμού Προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ

[3] Νιτσιάκος 1991:15

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί την εισήγηση στο 1ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο που πραγματοποίησε η Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Ηπείρου, στα Ιωάννινα 12-14/5/2006